Σπηλιά, Χανιά

Είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κισάμου. Βρίσκεται 26χλμ. δυτικά από τα Χανιά, σε υψόμετρο 60μ. περίπου και στην αριστερή όχθη του Σπηλιανού χειμάρρου. Στην κοινότητα υπάγονται και οι οικισμοί Δαρμαροχώρι, Μαραθοκεφάλα και Αγία Παρασκευή. Στην κοινότητα κατοικούν 390 περίπου άτομα, που ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία. Τα προϊόντα της περιοχής είναι το λάδι, τα σταφύλια, το κρασί, τα πορτοκάλια και τ α κηπευτικά.

Τ’ όνομα του χωριού προήλθε από τη σπηλιά, όπου είναι κτισμένο το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη και βρίσκεται σε απόσταση 700μ. από το χωριό.

Φαίνεται ότι κατά την Ενετοκρατία υπήρχαν εδώ δύο συνοικισμοί αφού οι ενετικές απογραφές όπως ο Barozzi και ο Basilicata το αναφέρουν με δύο ονόματα. Συγκεκριμένα ο Barozzi αναφέρει SpigIia Apano και SpiIea Cato, ο BasiIicata Spiglia και SpigIia CaIegri και ο «Καστροφύλακας» Spilia με 121 κατοίκους.

Κατά την Ενετοκρατία και γύρω στα 1200 με 1300 είχε εξαπλωθεί διωγμός του ορθόδοξου κλήρου και απαγορευόταν αυστηρά να θάβονται οι νεκροί κατά τον ορθόδοξο τρόπο. Εκείνη την εποχή λέγεται ότι υπήρχε στη Σπηλιά ένας ιερέας, που τη νύχτα ντυμένος πολιτικά έπαιρνε τους πεθαμένους και τους μετέφερε στην Παναγία Νεριανών, όπου τους έθαβε κατά τον ορθόδοξο τρόπο.

Γύρω στον 9ο με 10ο αιώνα, την εποχή των Σαρακηνών, παρέμεινε εδώ ένας ευγενής Σαρακηνός, που οι κάτοικοι του χωριού τον έκρυψαν από την καταδίωξη του Νικηφόρου Φωκά. Ο Σαρακηνός έζησε στη Σπηλιά για πολλά χρόνια, μέχρι το θάνατό του.

Τον καιρό της Τουρκοκρατίας και γύρω στα 1800 λέγεται ότι ο ιερέας του χωριού, που τον έλεγαν παπά Μανόλη, φιλοξένησε στο σπίτι του δύο Τούρκους στρατιώτες. Οι Τούρκοι όμως καταχράστηκαν τη φιλοξενία του και βίασαν και τις δύο κόρες του. Τότε ο παπά Μανόλης πικραμένος απ’ αυτό το γεγονός, θέλησε να βρει το δίκιο του. Πήγε λοιπόν στην Κωνσταντινούπολη και μίλησε με τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’ για το θέμα του και έφθασε μέχρι το σουλτάνο. Αποτέλεσμα όλων αυτών των ενεργειών ήταν να σταλεί στην Κρήτη ο Πνιγάρης Πασάς, που λεγόταν ότι είχε ευνοϊκές διαθέσεις προς τον ελληνικό πληθυσμό.

Οι κάτοικοι του χωριού διηγούνται ότι ο καπετάνιος Αναστασογιάννης, που υπήρξε γνωστός οπλαρχηγός και έδρασε τον καιρό της Τουρκοκρατίας στην επαρχία Κισάμου, γύρω στα 1822 μαζί με τον αγωνιστή Ελευθέριο Πιτσιμίδη θάψανε μαζί ζωντανό ένα γενίτσαρο, που είχε κάνει μαρτυρική τη ζωή των κατοίκων της Σπηλιάς. Η συμμετοχή της οικογένειας των Αναστασογιάννηδων στους αγώνες της Κρήτης υπήρξε μεγάλη σ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και μέχρι την απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό.

Στη Μάχη της Κρήτης πολλοί κάτοικοι της Σπηλιάς πολέμησαν γενναία τους νέους κατακτητές της Κρήτης. Αλλά και αργότερα, στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, η αντίσταση όλης τη ς περιοχής υπήρξε μεγάλη. Οι Γερμανοί κατοίκησαν στο χωριό, αλλά δεν έκαναν ομαδικές εκτελέσεις. Κάποια φορά όμως λέγεται ότι συνέλαβαν το Μανόλη Διγενάκη, και οι Ιταλοί εκτέλεσαν έξω από το χωριό το Μανόλη Καλιτσουνάκη.

Σήμερα οι κάτοικοι της Σπηλιάς είναι γνήσιοι Κρητικοί και οι παλιότερες οικογένειές της είναι οι Νεράκηδες, οι Πατσιμίδηδες, οι Ψαρουδάκηδες, οι Μεσαρχάκηδες, οι Φρυδάκηδες, οι Νικολάκηδες, οι Φιλιππάκηδες, οι Περαντζάκηδες, οι Αναστασάκη δες, οι Αγγελάκηδες, οι Θεοδωρίδηδες, οι Μυλωνάκηδες και οι Λουκάκηδες.

Στη γύρω περιοχή συναντάμε πολλές και αξιόλογες εκκλησίες. Ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης είναι κτισμένος στη σπηλιά του χωριού κατά τον 17ο αιώνα.

Σύμφωνα με την παράδοση, κάποτε ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης δίψασε και μην έχοντας νερό να πιεί, μαχαίρωσε το βράχο και από εκεί έτρεξε νερό. Σήμερα εξακολουθεί να φαίνεται στο βράχο η μαχαιριά και από το σημείο αυτό τρέχει νερό.

Οι Άγιοι Πάντες και ο Μιχαήλ Αρχάγγελος είναι ακόμα δύο εκκλησίες που βρίσκουμε εδώ και κτίστη καν γύρω στον 16ο αιώνα. Αρκετό ενδιαφέρον συγκεντρώνει ακόμα η αγιογραφημένη εκκλησία του 13ου αιώνα, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Η μητρόπολη του χωριού είναι η καινούρια εκκλησία της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Άλλες εκκλησίες της περιοχής είναι ο Άγιος Ελευθέριος και η Αγία Παρασκευή. Στην περιοχή Νεριανά υπάρχει η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου που έχει εξαιρετικές τοιχογραφίες του 140υ αιώνα που έχουν αποκαλυφθεί τελευταία.

Το μεγαλύτερο όμως θαυμασμό του επισκέπτη συγκεντρώνει το σπήλαιο του χωριού. Το σπήλαιο είναι αρκετά μεγάλο, έχει σταλακτίτες και σταλαγμίτες, και το έχουν επισκεφτεί κατά καιρούς αρκετοί ειδικοί σπηλαιολόγοι Οι ίδιοι οι κάτοικοι λένε ότι είναι τόσο μεγάλο που χωράει 4000 άτομα. Ακόμα μεγαλύτερη ομορφιά δίνει στο σπήλαιο το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη που είναι κτισμένο εδώ. Η λιτανεία της εικόνας του γίνεται στις 7 Οκτωβρίου και γύρω από ένα σταλακτίτη και ένα σταλαγμίτη θαυματουργό.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.