Το Βελημάχι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 860 μ., στους πρόποδες του όρου Αφροδίσιο, μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον με άφθονα νερά και πηγές. Το κυρίαρχο, όμως, στοιχείο του τοπίου είναι οι πολλοί μικροί και μεγάλοι χείμαρροι που κατεβαίνουν ορμητικά τον χειμώνα και πιο ήρεμα το καλοκαίρι στην έντονα κατηφορική πλαγιά, ανάμεσα στα διάσπαρτα σπίτια του οικισμού.
Το χωριό, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, δημιουργήθηκε περί το 1800, όταν ο Τούρκος πασάς Βελής επιτέθηκε με 1800 άντρες στους Έλληνες της περιοχής. Αυτοί, 300 στο σύνολο (εδώ φαίνεται ο συμβολισμός της λαϊκής ιστορίας, που παραπέμπει στη μάχη των Θερμοπυλών), καθοδηγούνταν από τον Τσάκαλο, σπουδαίο οπλαρχηγό της περιοχής, με καταγωγή από τους Τσακάλωφ του Σουλίου, που δρούσε με εντολές του Κολοκοτρώνη. Όταν έφτασε η ώρα της μάχης, όλα τα γυναικόπαιδα της περιοχής συγκεντρώθηκαν για λόγους προστασίας στην περιοχή που σήμερα είναι ο οικισμός του Βελημαχίου. Όμως, αυτό το καταφύγιο για την κρίσιμη ώρα της μάχης μετεξελίχθηκε από προσωρινό καταυλισμό σε μόνιμο οικισμό, που πήρε το όνομά του από τη μάχη εξαιτίας της οποίας δημιουργήθηκε ( Βελη-μαχι >η μάχη του Βελή ). Η μάχη οδήγησε στη συντριπτική νίκη των Ελλήνων, που βγήκαν όλοι αλώβητοι με μόνο 35 τραυματίες, ενώ οι 1800 νεκροί Τούρκοι θάφτηκαν στο απέναντι βουνό με μία πλάκα στο κεφάλι του καθενός.
Στην κεντρική πλατεία του χωριού με τα πλατάνια και την πέτρινη βρύση δεσπόζουν η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, τρίκλιτη Βασιλική μετά τρούλου που φέρει σκάλισμα με το σήμα της Φιλικής Εταιρείας και την χρονολογική ένδειξη 1823, το επιβλητικό καμπαναριό, το Ηρώο Πεσόντων Βελημαχιτών. Άξια λόγου είναι το ιστορικό παλιό κτίριο (1868) και αρχιτεκτονικό στολίδι που λειτούργησε το Σχολαρχείο Βελημαχίου (1885-1929), ως Ελληνικό Σχολείο της Μέσης εκπαίδευσης για όλα τα γύρω χωριά), η βρύση Κουλά δίπλα στην πλατεία και στο γεφυράκι, το παλιό σχολείο στη Σούδελη με χρήση του Συλλόγου Σούδελης-Απόσκιας, η «Αγία Τριάδα», η βρύση Γούμενου στην Απόσκια και άλλα πολλά, βρύσες, νερόμυλοι, νεροτριβές, ξωκκλήσια που συνθέτουν ένα πανέμορφο ειδυλλιακό τοπίο.
Οι λιγοστοί κάτοικοι που έχουν απομείνει ασχολούνται με τη γεωργία και κτηνοτροφία. Το καλοκαίρι οι οικισμοί ξαναζωντανεύουν από πολλούς που έλκουν την καταγωγή από το χωριό και που κατεβαίνουν από την Αθήνα και άλλες περιοχές για παραθερισμό.