Ζωνιανά Ρεθύμνης

Τα Ζωνιανά είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Μυλοποτάμου. Απέχει 52 χμ. από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 640 μ. στις βόρειες πλαγιές του Ψηλορείτη και έχει, σύμφωνα με τη στατιστική του έτους 1977, 1.450 κατοίκους.

Για την προέλευση του ονόματος του χωριού δεν έχουμε ακριβείς πληροφορίες. Λέγεται πάντως πως όταν ήλθε ο Νικηφόρος Φωκάς με το στράτευμα του, κάποιοι στρατιώτες οι οποίοι φορούσαν διακριτικές ζώνες εγκαταστάθηκαν στο χωριό. Ίσως λοιπόν απ’ αυτούς να πήρε το χωριό το όνομα του. Λέγεται επίσης πως η παλιότερη ονομασία του χωριού ήταν ΖουΛάκκος ή Ζώη Λάκκος ή Λάκκος του Δία

(Ζευς + λάκκος). Το Ζουλάκκος σημαίνει μάλλον οροπέδιο του ζώου.

Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία – παράγουν φημισμένα κτηνοτροφικά προϊόντα – και η γεωργία με ελαιοκαλλιέργεια και αμπελοκαλλιέργεια.

Η συμμετοχή των χωριανών σ’ όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες στάθηκε μεγάλη και σπουδαία. Από την πρώτη ήδη επανάσταση του γένους, το 1821, οι Ζωνιανοί πήραν τα όπλα εναντίον των Τούρκων. Ο Ζωνιανός Μιχάλης Μουρογιάννης ή Μελιτά-κας έφερε στην Κρήτη τη φλόγα της επανάστασης, αφού προηγουμένως είχε φθάσει μέχρι την Κωνσταντινούπολη και είχε συναντηθεί με μέλη της Φιλικής Εταιρείας που του είπαν πως άρχισαν την επανάσταση.

Η πρώτη μάχη που έδωσε ο Μαυρογιάννης ήταν στο Μύρωνα Ηρακλείου. Κατόπιν, έγινε αρχηγός, όχι μόνο της επαρχίας Μυλοποτάμου, αλλά ολόκληρου του νομού. Σε μια μάχη, στο χωριό Μπράχιμο, πληγώθηκε και πέθανε του Άγιου Μάμα. Το 1866, στην επανάσταση του Αρκαδίου δεκαεπτά Ζωνιανοί, μαζί με άλλους Κρητικούς, βρέθηκαν κλεισμένοι στο κελάρι της μεγάλης τραπεζαρίας της μονής, συνολικά τριάντα επτά άτομα. Οι Τούρκοι ήδη είχαν μπει στη μονή και είχαν κατασφάξει όλους όσους βρίσκονταν μέσα. Μόνο οι 37 αυτοί Κρητικοί είχαν μείνει τελευταίοι, γΓ αυτό και αποφάσισαν να κλειστούν στο κελάρι για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Οι Τούρκοι όμως μόλις κατάλαβαν ότι οι έγκλειστοι δε θα προέβαλλαν καμιά ν αντίσταση, τους έβγαλαν με δόλο έξω από το κελάρι και τους κατέσφαξαν, έναν έναν κόβοντας τα κεφάλια τους επάνω στο τραπέζι.

Στην ίδια επανάσταση του 1866, οι Ζωνιανοί μετά από μια μάχη στη Μονή Χαλέπας, πάνω από το Γενί Γκαβέ, κατέλαβαν ένα πυροβόλο, το οποίο με πολύ κόπο ανέβασαν στο βουνό και το έκρυψαν. Την επομένη οι Τούρκοι περικύκλωσαν το χωριό των Ζωνιανών και προσπαθούσαν με κάθε μέσο να μάθουν πού είχαν κρύψει το πυροβόλο. Οι Ζωνιανοί παρά τις πιέσεις δεν ενέδωσαν μόνο ένας ήταν έτοιμος να το μαρτυ-ρήσει, όμως, όταν τον προειδοποίησαν ότι όποιος μαρτυρήσει το μυστικό θα εκτελεστεί αμέσως, τον απέτρεψαν από την προδοσία.

Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να φύγουν άπρακτοι. Έτσι το πυροβόλο διασώθηκε και τοποθετήθηκε μέσα στην εκκλησία του χωριού σαν ιερό κειμήλιο των αγώνων τους. Το πυροβόλο όμως αυτό δεν έμελλε να μείνει για πολύ στα χέρια τους. Με την απελευθέρωση της Κρήτης και με την έλευση του αρμοστή Κρήτης πρίγκιπα Γεωργίου, οι κάτοικοι θέλησαν να τον υποδεχτούν με κανονιοβολισμούς. Μόλις ο Γεώργιος άκουσε τους κανονιοβολισμούς απόρησε πώς βρέθηκε το πυροβόλο στα χέρια τους και επειδή η εφαρμογή της συνθήκης ειρήνης προέβλεπε τον αφοπλισμό των κατοίκων, 0 πρίγκιπας έμαθε την ιστορία του πυροβόλου και διέταξε τη μεταφορά του στο Ρέθυμνο, όπου σήμερα βρίσκεται στο Πολεμικό Μουσείο Ρεθύμνου.

Στον αγώνα του 1912-22, δεκατρείς Ζωνιανοί έχασαν τη ζωή τους για το μεγάλο όνειρο της πατρίδας τους.

Τέλος, στον πόλεμο του 1940, δεκαεπτά Ζωνιανοί δίνουν και αυτοί τη ζωή τους για να μην πέσει η Κρήτη στα χέρια των Γερμανών. Και μετέπειτα στην Εθνική Αντίσταση κατά των Γερμανών κατακτητών έδειξαν τη γενναιότητα τους, με αρχηγό τον παπα-Γιάννη Ζερβό, προσφέροντας καταφύγιο στους συμμάχους αξιωματικούς και οπλίτες.

Στα Ζωνιανά υπάρχει και το σπήλαιο Τρύπα τουΣεντόνη. Την ονομαοίσ του οφείλει στο βυζαντινό εκκλησάκι Άγιο Αντώνιο. Έχει βάθος 400 μ. και είναι φημισμένο για τις πολλές αίθουσες του και για τον περίφημο διάκοσμο του από σταλαγμίτες και σταλακτίτες.

Ο Άγιος Γεώργιος αποτελεί τον ενοριακό ναό του χωριού. Τώρα όμως κτίζεται ένας άλλος μεγαλύτερος ενοριακός ναός, του Τιμίου Σταυρού. Υπάρχει και το ξωκλήσι του Τιμίου Σταυρού στα βορειοανατολικά του χωριού.

Στο χωριό τη Μεγάλη Βδομάδα οι κάτοικοι, κυρίως τα παιδιά, μαζεύουν κλαδιά και κάνουν ένα μεγάλο σωρό, ύψους τεσσάρων μέτρων, οφανό όπως τον λένε οι κάτοικοι. Στην κορυφή του τοποθετούν ένα ομοίωμα του Ιούδα και το Μεγάλο Σάββατο με το άκουσμα του «δεύτε λάβετε φως» καίνε τον Ιούδα. Επίσης αφορμή για μεγάλο πανηγύρι δίνει και το κούρεμα των προβάτων.

 

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.