Βιράν Επισκοπή Μυλοποτάμου

Το όνομα του χωριού μάλλον προέρχεται από τη λατινική λέξη νιτ. που σημαίνει δυνατός. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι προέρχεται από την τούρκικη λέξη βερανέξ, που σημαίνει ανοίγω. Κατά το Στ. Σπανάκη, η ονομασία του χωριού προήλθε από την περσική λέξη βιράν, που σημαίνει καταστρεμμένος, δηλ. ερειπωμένη, έρημη επισκοπή.

Το χωριό ιδρύθηκε το 1920. Ιδρυτής του είναι ο Αντώνιος Πολιτάκης. Πρώτος έκτισε μια παράγκα και αργότερα δημιουργήθηκε το χωριό. Ο ίδιος εκτελέστηκε από τούς Γερμανούς, το 1942. Μπαίνοντας στο χωριό υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή που τον αναφέρει ως ιδρυτή.

Παλιότερες οικογένειες είναι οι Παπαδάκηδες και οι Αντωνογιωργάκηδες.

Επί Τουρκοκρατίας, το χωριό ήταν περιφραγμένο με τείχος, που είχε δυο πόρτες που κλείδωναν. Όταν έφυγαν οι Τούρκοι, το 1922, οι κάτοικοι γκρέμισαν τα τείχη και έτσι το χωριό απέκτησε την προηγούμενη μορφή του.

Η επισκοπική εκκλησία ίσως να βρισκόταν στα σημερινά ερείπια της Αγίας Ειρήνης ή στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, λίγο πιο έξω από το χωριό.

Η Βιράν Επισκοπή αποτελούσε μαζί με την Επισκοπή του Αυλοποτάμου, τις δυο επισκοπές του Μυλοποτάμου. Η Βιράν Επισκοπή ήταν έδρα της επισκοπής Α(γ)ρίου και η Επισκοπή Αυλοποτάμου είχε έδρα την Επισκοπή.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995