Βαφές Χανίων

Είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αποκορώνου, που απέχει 34 χλμ. από τα Χανιά. Έχει υψόμ. 210μ. και ο αριθμός των κατοίκων του, μαζί με τα δυο μετόχια του, τον Αρεβίτη και την Αχατζικιά, ανέρχεται στα 261 άτομα. Τα κύρια προϊόντα του χωριού είναι λάδι, χαρούπια, κρασί και κτηνοτροφικά είδη.

Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την προέλευση της ονομασίας του χωριού. Το 900μ.Χ. ο Βαφές επεκτεινόταν μέχρι τον ποταμό Βαφέα (= βαμμένος).Από το βιβλίο των Κομνηνών πληροφορούμαστε ότι δεν υπήρχε ποταμός με τέτοιο όνομα. Άλλη άποψη είναι, ότι λόγω των πολλών επαναστάσεων, που χρονολογούνται από ενετικής και τουρκικής εποχής, ο τόπος ονομάστηκε Βαφές επειδή θάφτηκε με αίμα. Αυτή η ετυμολογία είναι αρκετά απίθανη.

Μια τελευταία εκδοχή, η οποία είναι και η πιο πιθανή, είναι ότι το χωριό πήρε τ’ όνομά του από κάποιο Βαφέα, που κατοικούσε εδώ. Η εμφάνιση του Βαφέ στην ιστορία, γίνεται γύρω στα 700μ.Χ., όταν το χωριό Κούρτσα, που επί Ενετοκρατίας λεγόταν Σκούτζα και βρίσκεται ανατολικό του Βαφέ, καταστράφηκε από τους κουρσάρους και οι κάτοικοί του συγχωνεύτηκαν με το κοντινό χωριό, που ονομάστηκε Βαφές.

Στο χώρο αυτό ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν οικογένειες και από τα Σφακιά. Κατά την επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι του Βαφέ κατέφυγαν σε μια σπηλιά, την Κρυονερίδα. Οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά κι έπνιξαν με τους καπνούς τα γυναικόπαιδα (γύρω στα 130 άτομα), από τα οποία διασώθηκαν μόνο έξι.

Τα πετρώματα του σπηλαίου δεν έχουν ιδιαίτερη αξία. Στη χαράδρα Λαγγός, εκτός από το σπήλαιο Κρυονερίδα, υπάρχει και το σπήλαιο Καλαμάτο, το οποίο είναι πολυδαίδαλο, με μικρούς θαλάμους, βάραθρα, σταλακτίτες και σταλαγμίτες.

Κατά την επανάσταση του Χαιρέτη, το 1841, ο Βαφές ήταν έδρα της Επαναστατικής Επιτροπής. Κατά τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, συγκεντρώθηκαν όλοι οι οπλαρχηγοί και πληρεξούσιοι των επαναστατημένων επαρχιών. Στη συγκέντρωση αυτή παρευρέθηκαν ο Άγγλος ναύαρχος Στιούαρτ, ο πρόξενος της Αγγλίας Όγκλεϊ και ο Μουσταφά Πασάς με το επιτελείο του. Παρά τη σύσταση του Στιούαρτ στους αρχηγούς να μη ζητήσουν ένωση με την Ελλάδα, αλλά αυτονομία ή ηγεμονία, στην ερώτησή του: «Τι ζητά ο κρητικός λαός;» οι επαναστάτες σύσσωμοι απάντησαν: «Ένωση με την Ελλάδα!». Ο ναύαρχος αποχώρησε θυμωμένος και ο Τούρκος πασάς προσβλήθηκε. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Επαναστατική Επιτροπή εξέδιδε την εφημερίδα «Ραδάμανθυς», την πρώτη κρητική εφημερίδα που εκδόθηκε στο νησί.

Τον Οκτώβριο του 1866, συγκεντρώθηκαν στο Βαφέ πολλοί Κρητικοί κι αρκετοί εθελοντές με αρχηγό τον Ι. Ζυμθρακάκη. Οι Κρητικοί πίστευαν, ότι πολεμώντας στο βουνό, θα κέρδιζαν τη μάχη. Ο Χατζημιχάλης, που ήταν επικεφαλής σώματος 1.000 Κρητικών, αρνήθηκε να στρατοπεδεύσει στον κάμπο, με την αιτιολογία ότι ο εχθρός είχε εφταπλάσια δύναμη. Οι Τούρκοι, μετά την πολύνεκρη εκείνη μάχη, απέκοψαν τους εθελοντές, εμπόδισαν κάθε ενίσχυσή τους από τους Κρητικούς και τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν θρηνώντας πολλά θύματα. Η μάχη έχει μείνει στην ιστορία σαν «Μάχη του Βαφέ». Ο ποιητής και δημοσιογράφος του περασμένου αιώνα Σοφοκλής Καρύδης εξύμνησε την επανάσταση αυτή μ’ ένα δίστιχο:

«Παιδιά που σκοτωθήκατε εις του Βαφέ τη ράχη

ο θάνατος σας ήθελα και μένα να μου λάχει…

«Ο αγώνας αυτός στο Βαφέ ήταν τόσο μεγάλης σημασίας, ώστε και ο Βίκτορ Ουγκό, από την εξορία, θέλοντας να βοηθήσει στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης, την εξύμνησε με την πένα του. Μια δεύτερη μάχη, που έγινε το 1867 στο Βαφέ, κατέληξε σε νίκη των Χριστιανών.

Στη νεότερη εποχή, κι ενώ η Αθήνα αποτίναζε το γερμανικό ζυγό (12 Οκτωβρίου 1944) στις 12 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου ενώθηκαν οι Γερμανοί σε μια μικρή περιοχή μεταξύ Αποκορώνου και Χανίων και μπήκαν στο Βαφέ με τανκς, χωρίς, όμως, να καταφέρουν να προχωρήσουν, γιατί οι κάτοικοι είχαν καταλάβει τα υψώματα. Κατά την τελευταία αυτή μάχη, οι Γερμανοί μέτρησαν σαράντα τραυματίες, ενώ οι Έλληνες έχασαν τέσσερεις συντρόφους τους, τους Βαρδή Μπραουδάκη, Ξανθίππη Βαλσαμάκη, Σταύρο Μπριτσουλάκη, Γιάννη Βομβουλάκη. και είχαν έναν τραυματία, το Σταμάτη Καλογεράκη.

Στο Βαφέ υπάρχει κατοικία που φέρει την επιγραφή: «Μανουήλ Ιερεύς Σκορδίλης». Στη θέση Αμπαδιά υπάρχει εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, όπου διατηρείται μια παλιά βενετσιάνικη καμπάνα του 1581.

Σε υψόμετρο 250μ., βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη. Οι Τούρκοι, το 1866, μπήκαν στην εκκλησία και διαπέρασαν με μαχαίρι την εικόνα του Αγίου. Η εκκλησία των Αγίων Ασωμάτων χρονολογείται από τους βυζαντινούς χρόνους.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.