Το Τσοτύλι βρίσκεται στο κέντρο της κοιλάδας του Άνω Αλιάκμονα, σε υψόμετρο 840 μέτρων, και περιβάλλεται από τις οροσειρές Σινιάτσικο Μπούρινο, Βόιο και Σμόλικα, σε μια περιοχή που φύση έχει σχηματίσει αμέτρητες καταπράσινες χαράδρες και πλαγιές. Απέχει 59 χιλιόμετρα από την Κοζάνη και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Βοΐου. Κατά την απογραφή του 2011 αριθμούσε 1.596 κατοίκους.
Η ετυμολογία της ονομασίας του δεν είναι εξακριβωμένη. Ο Μητροπολίτης Σισανίου Νεόφυτος το γράφει στον κατάλογο των χωριών της δικαιοδοσίας του ως Τζοτήλι που μετατράπηκε στο πιο εύηχο Τσοτύλι. Επίσης στο Τουρκικό Βασιλικό Κτηματολόγιο αναφέρεται ως Τουτζούλ ενώ ο Κωνσταντίνος Αγγελής, καθηγητής στο γυμνάσιο Τσοτυλίου, υποστήριξε πως το Τσοτύλιον λεγόταν Κοτύλιον που σημαίνει το κοίλο, το βαθούλωμα – κουτάλι που στα χρόνια της Φραγκοκρατίας από Κοτύλιον μετατράπηκε σε Τσοτύλιον.
Άγνωστη είναι και η χρονολογική ίδρυση του Τσοτυλίου λόγω έλλειψης γραπτών μαρτυριών. Προφορικές, ωστόσο, παραδόσεις αναφέρουν ότι κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο κατοικούσαν στον οικισμό πάνω από 150 οικογένειες. Απογραφή του Ελληνικού Προξενείου Ελασσόνας κατά το έτος 1905 ανέφερε ότι διέμεναν στο Τσοτύλι 300 Έλληνες χριστιανοί και 250 μουσουλμάνοι.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το Τσοτύλι τέθηκε υπό ιταλική διοίκηση. Το 1943 ο φόβος της σύλληψης από τις ιταλικές δυνάμεις ώθησε αρκετούς εφέδρους και μονίμους αξιωματικούς να απομακρυνθούν από τις πόλεις και να καταφύγουν στα ορεινά. Οι ενωμένες Eαμικές ομάδες κατέλαβαν το Τσοτύλι που είχε εγκαταλείψει η ιταλική φρουρά του, το βράδυ της 18ης Φεβρουαρίου. Πολλοί κάτοικοι που δεν ήταν σε θέση να καταφύγουν σε άλλα μέρη κατατάχθηκαν στο ΕΑΜ. Ένα μήνα αργότερα στις 28 Μαρτίου, ισχυρή δύναμη Ιταλών από τη Θεσσαλία εισέβαλε στο Βόιο για να τιμωρήσει τους αντάρτες. Αυτοί υποχώρησαν στα γύρω ορεινά με αποτέλεσμα οι Ιταλοί να πυρπολήσουν το Τσοτύλι και άλλα χωριά.
Το 1833 με σουλτανικό «Ιραδέ» ιδρύθηκε στο Τσοτύλι εβδομαδιαία αγορά γνωστή ως «Καρί παζάρ». Τελούνταν και τελείται κάθε Σάββατο με μεγάλη απήχηση στην ευρύτερη περιοχή. Το 1871 ιδρύθηκε το Ιστορικό Γυμνάσιο από τη Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Κωνσταντινουπόλεως και το 1873 ανεγέρθηκε το Γυμνάσιο-Οικοτροφείο, γνωστό ως Τσοτύλειος Σχολή, από την ανωτέρω Αδελφότητα, το οποίο βρισκόταν υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου. Σήμερα, το ανακαινισμένο κτίριο στεγάζει το Δημαρχείο Τσοτυλίου. Το 1928 ανεγέρθηκε χωριστό διδακτήριο ως προέκταση του παλιού Γυμνασίου-Οικοτροφείου και το 1958 ολοκληρώθηκε η ανέγερση ενός νέου Οικοτροφείου (της σημερινής Μαθητικής Εστίας Τσοτυλίου) που από το 1987 συντηρείται από το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας.
Στο κέντρο του Τσοτυλίου βρίσκεται η τρίκλητη βασιλική της Αγ. Μαρίνας, που θεμελιώθηκε το 1952 στη θέση παλαιότερου ναού και αποπερατώθηκε το 1958. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το πέτρινο κτίριο του Επισκοπείου που ανεγέρθηκε το 1967 με δαπάνες πολλών Δυτικομακεδόνων. Επίσης στο χωριό διασώζονται κάποιες παλιές κατοικίες παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Φωτό: https://kozani.tv/index.php/65663-tovoion-tv-εναέρια-λήψη-από-τον-άγιο-αθανάσιο-στο-τσοτύλι-βοΐου-video.html