Τοπόλια, Χανιά

Είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κισάμου. Βρίσκεται 47χλμ. δυτικά από τα Χανιά και σε υψόμετρο 300μ. Στην κοινότητα Τοπολίων υπάγονται και οι οικισμοί Αγκυργιάννης, Καψανιανά, Τσουρουνιανά και Κατσοματάδω.

Τα Τοπόλια, μαζί με τους οικισμούς τους, απλώνονται σε μια γραφική και κατάφυτη κοιλάδα, απ’ όπου αρχίζει και το φημισμένο και μεγαλόπρεπο Τοπολιανό φαράγγι.

Ο συνολικός πληθυσμός της κοινότητας ανέρχεται σε 550 περίπου κατοίκους και στα Τοπόλια κατοικούν οι 280 περίπου απ’ αυτούς. Η περιοχή είναι αρκετά εύφορη και οι κάτοικοι επιδίδονται στην καλλιέργεια της γης, που τους δίνει άφθονα προϊόντα, όπως λάδι, ελιές, κρασί, σταφύλια και διάφορα κηπευτικά. Ανάπτυγμένη είναι επίσης και η κτηνοτροφία.

Η λέξη τοπόλι είναι σλαβική και σημαίνει λεύκα. Φαίνεται ότι υπήρχαν παλιότερα πολλές λεύκες στην περιοχή, που έδωσαν και το όνομά τους στο χωριό. Μερικές απ’ αυτές υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Είναι ένα από τα λίγα σλαβικά τοπωνύμια της Κρήτης και οφείλεται μάλλον σε αποίκηση των σλαβόφωνων στρατιωτών του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Νικηφόρου Φωκά, που έγινε γύρω στο 961. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή,Τοπόλια σημαίνει λείος τόπος.

Δε μας είναι ακριβώς γνωστό το πότε εμφανίζεται το χωριό. Πάντως πρέπει να υπήρχε αρκετά πριν από την εποχή του Νικηφόρου Φωκά. α Barozzi το αναφέρει ως Topolia κα ι ο «Καστροφύλακας» ως Topoglia με 232 κατοίκους κατά το 1583.

Τον καιρό της Τουρκοκρατίας, γύρω στα 1867, έγινε εδώ και συγκεκριμένα στη θέση Κριάρη Μετερίζια, σημαντική μάχη ανάμεσα σε Χριστιανούς επαναστάτες και Τούρκους. Η μάχη υπήρξε σκληρή αλλά δε γλύτωσε το χωριό από τα χέρια των Τούρκων. Λίγο αργότερα, οι Τούρκοι, με αρχηγό τους το Σαρχά Πασά, το κατέλαβαν.

Κατά το 1905, στην επανάσταση του Θερίσου, πήρε μέρος και μια ομάδα Τοπολιανών, με επικεφαλής το Μανόλη Μαρκαντωνάκη, που αργότερα διετέλεσε βουλευτής.

Στη διάρκεια της γερμανικής επίθεσης, μια ομάδα 40 περίπου παλικαριών του χωριού, έδωσαν και εδώ το αγωνιστικό τους παρόν αντιμετωπίζοντας το νέο κατακτητή. Ένας απ’ αυτούς, ο Βαγγέλης Λιοτσάκης, δε γύρισε ποτέ πίσω στο χωριό, έπεσε ηρωικά στη μάχη για την ελευθερία της πατρίδας του.

Στα μετέπειτα χρόνια της μαύρης Κατοχής, τα Τοπόλια συνέχισαν τον αγώνα. Είχαν δημιουργηθεί τότε ομάδες αντίστασης, που κατάφεραν αρκετά πλήγματα στον εχθρό. Αναφέρεται μάλιστα ότι στις 5 Αυγούστου του 1944, στη θέση Αγία Σοφία, έγινε μια μεγάλη μάχη με τους Γερμανούς. Λέγεται ότι τότε σκοτώθηκαν 16 Γερμανοί. Λίγες μέρες αργότερα, στις 29 Αυγούστου, οι Γερμανοί για αντίποινα έκαναν εξόρμηση στο χωριό και σκότωσαν 12 πατριώτες.

Σήμερα το χωριό κατοικούν γνήσιοι Κρητικοί. Παλιότερες οικογένειές του είναι οι Χορτατζάκηδες, οι Λιοτσάκηδες, οι Βερναδάκηδες, οι Μαρκαντωνάκηδες, οι Βολουδάκηδες, οι Χατζιδάκηδες και οι Πολυχρονάκηδες.

Μεγάλο ενδιαφέρον για τον επισκέπτη της περιοχής συγκεντρώνει το Τοπολιανό φαράγγι. Είναι άγριο, μεγαλόπρεπο και κατάφυτο από πλατάνια. Το μήκος του φτάνει τα 1500μ. και εκτείνεται μέχρι το Κατσοματάδω. Στα τοιχώματά του διακρίνονται πολλές σπηλαιώδεις κοιλότητες. Σημαντικό είναι το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας, που πήρε τ’ όνομά του από το ομώνυμο εκκλησάκι, που υπάρχει στο αριστερό άκρο της εισόδου του. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα της εκκλησίας ήρθε από την Κωνσταντινούπολη μετά την άλωσή της από τους Τούρκους και σφηνώθηκε εδώ στο σπήλαιο και στη σχισμή κάποιου βράχου.

Λέγεται ότι οι χωρικοί έβλεπαν από τη σχισμή του βράχου, που βρισκόταν η εικόνα, να βγαίνει ένα παράξενο φως. Έτσι έκτισαν αργότερα εκεί το σημερινό γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας. Κάποτε, οι κάτοικοι της περιοχής για να προστατέψουν την πολύτιμη εικόνα από τους κλέφτες, τη μετέφεραν σε άλλη εκκλησία, μέσα στο χωριό. Λέγεται όμως ότι κάθε φορά η εικόνα επέστρεφε από μόνη της στην αρχική της θέση. Το γεγονός αυτό συνέβη 4 φορές. Τελικά, για να μην την αγγίξουν ξανά τα ανθρώπινα χέρια, χάθηκε σ’ ένα βράχο.

Το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας είναι μεγαλόπρεπο και αξιοθαύμαστο. Καλύπτεται από σταλαγμίτες και στήλες, που έχουν διάφορα απίθανα σχήματα. Ακόμα έχει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, γιατί έχουν βρεθεί εδώ όστρακα νεολιθικά, ακόμα και ρωμαϊκά. Κατά το 1347 είχαν καταφύγει στο σπήλαιο, ύστερα από την αποτυχία της επανάστασης των Ψαρομηλίγγων, ο αρχηγός Μιχαήλ Ψαρομήλιγγος και ο αδελφός του με το γιο του. Ο επίσκοπος ζήτησε από τον ανιψιό του να κόψει τα κεφάλια τους και να τα δώσει στους Ενετούς για να απαλλαγεί ο ίδιος από το δύσκολο αυτό έργο της θυσίας.

Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν πολλές βυζαντινές εκκλησίες. Η δίκλιτη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που πριν 50 χρόνια λειτουργούσε σαν γυναικεία μονή. Το βόρειο κλίτος της είναι αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή και το νότιο στον Τίμιο Σταυρό. Στην εκκλησία σώζονται ακόμα αρκετές τοιχογραφίες. Άλλες τοιχογραφημένες εκκλησίες είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου και ο Άγιος Νικόλαος. Η μητρόπολη του χωριού είναι η εκκλησία της Ευαγγελίστριας, που διαθέτει ένα εντυπωσιακό καμπαναριό ύψους 27μ. Άλλες εκκλησίες του χωριού είναι ο Άγιος Φώτιος, ο Άγιος Ιωάννης και οι Άγιοι Πάντες.

Τα τελευταία χρόνια, η κοινότητα Τοπολίων έχει κάνει άλματα προόδου. Το χωριό διαθέτει ταχυδρομείο, σταθμό χωροφυλακής, ελαιουργεία, αλευρόμυλους κλπ. Η εργατικότητα και ο μόχθος των κατοίκων του πρόσφεραν πολλά στη βελτίωση της οικονομίας του τόπου.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.

Φώτο: https://www.topoliavillage.com/portfolio/the-cave-of-saint-sophia/