Τα Θυμιανά, από τα μεγαλύτερα χωριά της Χίου, απλώνεται ανάμεσα σε δύο λόφους, πολύ κοντά στον Κάμπο και σε απόσταση 7 περίπου χιλιομέτρων από τη Χώρα. Μέχρι το 1954 ονομαζόταν «Ευφημιανά» δηλαδή φημισμένος τόπος και ήταν γνωστό χωριό για τα πολλά λατομεία του που έδιναν τη «θυμιανούσικη πέτρα», τον καφεκόκκινο πωρόλιθο με τον οποίο χτίζονταν και κοσμούνταν τα αρχοντικά της Χίου, των γύρω νησιών και των Μικρασιατικών παραλίων.
Το χωριό δημιουργήθηκε από τη συνένωση τριών μεσαιωνικών οικισμών, τα Βραβά (Αϊ Νικόλας), τα Αντρικιανά (Μαρουλού, Φακάς, Φραγκοβούνι) και τα Πατρίκια. Το παλιό χωριό καταστράφηκε από τους σεισμούς που έπληξαν το νησί το 1881. Τα σπίτια ήταν ενωμένα μεταξύ τους με μισοτοιχίες και οι στέγες τους ήταν ταράτσες, σκεπασμένες με μολυβόχωμα. Τα παλιότερα χρόνο το χωριό είχε τέσσερις μεγάλες πόρτες που ασφαλίζονταν τη νύχτα για να προφυλάξουν τους κατοίκους από τις επιδρομές των πειρατών. Σήμερα σώζεται μόνο η μία πόρτα και οι μεντεσέδες της δεύτερης. Τα καλντερίμια είχαν στη μέση ένα αυλάκι για να φεύγουν τα νερά της βροχής, ενώ σε πολλά σημεία οι δρόμοι σκεπάζονταν με γέρματα -βόττες- που ένωναν δύο σπίτια ή αποτελούσαν προέκταση σπιτιού πάνω από το δρόμο. Σήμερα σώζονται στο χωριό δύο τέτοιες βόττες. Το νέο χωριό χτίστηκε πάνω στα ερείπια των παλιών σπιτιών, αρκετοί ήταν όμως εκείνοι που έχτισαν έξω από τα ερείπια, προς την ανατολική πλευρά.
Εντυπωσιακή είναι η εκκλησία του Αγίου Ευστρατίου, χτισμένη με θυμιανούσικη πέτρα, η οποία χρονολογείται από το 1890. Είναι ρυθμού βασιλικής με τρούλο και έχει ύψος 45 μέτρα. Στη βοτσαλωτή αυλή της υπάρχει το Μαυσωλείο του Μητροπολίτη Χίου Ιωακείμ Στρουμπή.
Άλλα αξιοθέατα των Θυμιανών είναι ο Κήπος Φατούρου με τον ανδριάντα του ήρωα Ιωάννη Φατούρου που χάθηκε στη σφαγή του Αγίου Μηνά στις 2 Απριλίου του 1822, το μοναστήρι του Αγίου Μηνά που δεσπόζει πάνω σε λόφο όπου το 1822 σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους χιλιάδες Χιώτες, το εκκλησάκι του Άγιου Γιάννη του Φακά με τις βυζαντινές αγιογραφίες που υπέστησαν φθορές από τους Τούρκους στη σφαγή του 1822 και το Καρούλι, το παραδοσιακό πηγάδι που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού.
Το γνωστότερο έθιμο των Θυμιανών είναι η Μόστρα που γίνεται το τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς και έχει τις ρίζες του στα μεσαιωνικά χρόνια όταν οι πειρατές λυμαίνονταν το Αιγαίο. Η παράδοση αναφέρει ότι μια Τυρινή Κυριακή που οι κάτοικοι διασκέδαζαν πληροφορήθηκαν από τους βιγλάτορες ότι βγήκαν στις γειτονικές ακτές πειρατές. Όπως ήταν ξαναμμένοι από το γλέντι και κουρασμένοι από τις συχνές επιδρομές αποφάσισαν να πάνε να τους αντιμετωπίσουν. Αιφνιαδιάζοντας τους πειρατές κατάφεραν να τους κερδίσουν και τους κρέμασαν, δηλαδή τους μόστραραν, στην πλατεία του χωριού. Την επόμενη χρονιά έκαναν αναπαράσταση του γεγονότος και έτσι γεννήθηκε το έθιμο της Μόστρας που κρατά μέχρι τις μέρες μας. Το έθιμο περιλαμβάνει τους πολεμικούς χορούς Ταλίμι και Δετό που συνοδεύονται μουσικά με παγιαύλι και ντουπί, παρέλαση αρμάτων και καρναβαλιστών.
Φωτό: http://thymianaxiou.blogspot.com/