Η Σκάφη είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Σελίνου. Βρίσκεται σε απόσταση 48χλμ. νοτιοανατολικά των Χανίων, σε υψόμετρο 412μ. και κατοικείται σήμερα από 250 περίπου άτομα. Είναι κτισμένη στους πρόποδες του βουνού Αποπηγάδι. Η Σκάφη αποτελεί κοινότητα από το 1906 και σ’ αυτήν υπάγονται οι οικισμοί Πέρα Σκάφη και Αργαστήρι.
Οι κάτοικοι της κοινότητας ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την οικόσιτη κτηνοτροφία. Τα αγροτικά προϊόντα της περιοχής είναι το λάδι, τα αμύγδαλα και τα κηπευτικά. Επίσης στο χωριό υπάρχει τυροκομείο κτισμένο το 1970, ύστερα από τις ενέργειες του Μητροπολίτη Ειρηναίου.
Το όνομα του χωριού προήλθε από τη μορφολογία του εδάφους της περιοχής, που μοιάζει με σκάφη. Το πότε εμφανίζεται για πρώτη φορά, δεν είναι ακριβώς γνωστό. Πάντως στην περιοχή υπάρχουν ίχνη από την εποχή της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, που μαρτυρούν την ύπαρξή του κατά τις ιστορικές αυτές εποχές.
Στην τοποθεσία Σταυρός υπήρχε ένας ενετικός πύργος, που χρησιμοποιήθηκε τον καιρό της Τουρκοκρατίας από Έλληνες επαναστάτες σαν ορμητήριο στις εξορμήσεις τους κατά των Τούρκων κατακτητών.
Τον καιρό της Τουρκοκρατίας λέγεται ότι η Σκάφη ήταν τουρκοχώρι. Πολλές συνοικίες του χωριού μάλιστα έχουν τούρκικες ονομασίες, όπως τα Ροριανά, τα Καρατζιανά, τα Συλοδιανά, από τους Τούρκους κατοίκους τους. Ανάμεσα σ’ αυτούς αναφέρονται οι Τούρκοι Ρόρος και Καρατζές. Το χωριό διέθετε επίσης και τούρκικο σχολείο, που τα ερείπιά του σώζονταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Σύμφωνα με την παράδοση οι πρώτοι Τούρκοι που άρχισαν σιγά-σιγά να κατοικούν στο χωριό δεν είχαν οικογένειες. Αργότερα όμως παντρεύτηκαν με Χριστιανές που είχαν τουρκέψει και έτσι δημιούργησαν μεγάλες οικογένειες.
Στην τοποθεσία Αποπηγάδι, υπήρχε τον καιρό εκείνο ο σταθμός της τούρκικης χωροφυλακής της περιοχής, που μερικά ερείπιά του σώζονται και στις μέρες μας. Οι κάτοικοι της περιοχής διηγούνται ότι η Σκάφη ήταν το πρώτο χωριό της επαρχίας που εγκατέλειψαν οι Τούρκοι γιατί δεν μπορούσαν να υπομείνουν τις συχνές επιθέσεις των ντόπιων αγωνιστών. Πράγματι οι κάτοικοι της περιοχής μαζί με τη βοήθεια των Γραμβουσιανών είχαν δημιουργήσει αντάρτικες ομάδες που έκαναν τη ζωή των Τούρκων της περιοχής ανυπόφορη.
Μια ντόπια λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι κάποτε μια ομάδα από Γραμβουσιανούς αντάρτες έστησε ενέδρα στους Τούρκους κοντά στα Σκουλουδιανά και τους σκότωσαν όλους. Ανάμεσά τους ήταν και ένας μαύρος, που τραυματίστηκε και οι Γραμβουσιανοί τον γιάτρεψαν. Μετά από καιρό και όταν ο μαύρος είχε πια γιατρευτεί είπε Τούρκους ότι η ενέδρα στήθηκε από τους Γραμβουσιανούς και έτσι γλύτωσε το χωριό από την εκδίκησή τους.
Σήμερα οι κάτοικοι της Σκάφης είναι γνήσιοι Κρητικοί και πολλοί απ’ αυτούς προέρχονται από τις γύρω περιοχές και κυρίως από τα Σφακιά. Αρκετοί απ’ αυτούς πήραν μέρος στη Μάχη της Κρήτης και πολέμησαν με πείσμα τους Γερμανούς κατακτητές.
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Μαλανδράκηδες, Αλυγιζάκηδες, Χειλαδάκηδες, Γρηγοράκηδες, Γναφάκηδες,Τωμαδάκηδες, Μπασταδάκηδες, Μπιστάκηδες, Σφακιωτάκηδες και οι Παπουδάκηδες.
Στην περιοχή υπάρχουν σήμερα πολλές εκκλησίες που προσελκύουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Σημαντική είναι η πολύ παλιά εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που ανακαινίστηκε στα 1949.
Σ’ αυτήν βρίσκεται μια πολύ παλιά εικόνα, που σύμφωνα με την παράδοση τον καιρό της Τουρκοκρατίας οι χωριανοί προσπάθησαν πολλές φορές να την κρύψουν από τα βέβηλα χέρια των Τούρκων.
Αρκετά παλιές είναι επίσης και οι εκκλησίες της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Μαρίνας, του Εσταυρωμένου, των Ταξιαρχών και του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, όπου έχουν ανακαλυφθεί τάφοι, Τάφοι επίσης και μάλιστα τριόροφοι έχουν ανακαλυφθεί κοντά στην εκκλησία της Αγίας Κυριακής. Στην κορυφή του βουνού και σε απόσταση τριών ωρών με τα πόδια, βρίσκονται τα ερείπια της πολύ παλιάς εκκλησίας του Άι-Ζήνα. Από την εκκλησία αυτή σώζονται μόνο μισό μέτρο τοίχου, η θέα όμως από κει είναι εξαιρετική. Λέγεται ότι εδώ μπορεί κανείς να διακρίνει καθαρά τις τρεις επαρχίες Κυδωνίας, Κισάμου και Σελίνου. Το ίδιο παλιά είναι και η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού κτισμένη κατά το 12ο με 13ο αιώνα.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, που σήμερα διηγούνται οι γεροντότεροι κάτοικοι του χωριού, στην περιοχή Τσαγκαριάκο τον καιρό της Τουρκοκρατίας ζούσε κάποιος παπάς που τούρκεψε γιατί δεν μπορούσε να υπομείνει τους εξευτελισμούς των Τούρκων. Μαζί του όμως λέγεται ότι τούρκεψε και όλο το χωριό, εκτός από έναν που λεγόταν Κωνσταντουλάκης. Οι συγχωριανοί του τον φώναζαν «Μπουλντά» δηλαδή μπουνταλά, επειδή δεν συμμετείχε στον εξισλαμισμό του χωριού. Ο άνθρωπος αυτός λέγεται ότι εγκατέλειψε τότε το χωριό του και αφού πήρε πρώτα από την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού μια εικόνα για να τη γλυτώσει από τους Τούρκους εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένειά του στον Καμπανό. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους επέστρεψε την εικόνα στον Τίμιο Σταυρό, όπου λέγεται ότι υπάρχει και σήμερα.
Σύμφωνα με τις διηγήσεις των κατοίκων, στα 1959, κατά τις εργασίες εσκαφής του δρόμου, βρέθηκε από χωρικούς αρχαίος τάφος που περιείχε υπολείμματα ανθρώπινου κρανίου και τρεις αμφορείς. Το κρανίο λέγεται ότι καταστράφηκε ενώ οι αμφορείς παραδόθηκαν στο ιστορικό Μουσείο Χανίων.
Στη Σκάφη σήμερα γίνονται δύο μεγάλα πανηγύρια. Στις 6 Αυγούστου, που γιορτάζει η εκκλησία της Μεταμόρφωσης, γίνεται ολονύχτιο γλέντι με όργανα στα καφενεία του χωριού, που θυμίζει τα παλιά παραδοσιακά πανηγύρια. Επίσης στις 6 Νοεμβρίου, την ημέρα των Ταξιαρχών, μετά τη Θεία Λειτουργία, όλο το χωριό μαζεύεται στα καφενεία και γλεντούν όλη τη νύχτα με τους ήχους της λύρας και του λαγούτου.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.