Οι Σαϊτούρες είναι χωριό και κοινότητα τηςΐπαρχίας Ρεθύμνης που απέχει από το Ρέθυμνο 25 χμ. Είναι καταπράσινο και έχει υψόμ. 350 μ. Στο χωριό ζουν σήμερα 195 κάτοικοι. Τα κυριότερα προϊόντα του χωριού είναι το λάδι, τα χαρούπια και πολλά κτηνοτροφικά. Παράγονται επίσης λίγα σταφύλια, φρούτα και κηπευτικά. Η ονομασία του χωριού οφείλεται στο σχήμα του, που μοιάζει με σαΐτα. Οι πολλές βυζαντινές εκκλησίες μαρτυρούν την παρουσία του χωριού στα βυζαντινά χρόνια. Όπως φαίνεται οι Σαϊτούρες υπάρχουν με το ίδιο όνομα την περίοδο της Ενετοκρατίας. Το 1583 αναφέρονται στον «Καστροφύλακα» με 387 κατοίκους.
Στη Μάχη της Κρήτης, επειδή οι χωρικοί πολέμησαν στα Περβόλια Ρεθύμνου, οι Γερμανοί βομβάρδισαν τις Σαϊτούρες. Μια βόμβα γύρω στα 350 κιλά έπεσε στο κέντρο του χωριού αλλά δεν εξερράγηκε.
Οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού μετοίκησαν εδώ από διάφορες περιοχές της Κρήτης. Οι παλιότερες οικογένειες είναι οι Ηλιάκηδες, οι Παπαδάκηδες, οι Μποτονάκηδες, οι Δασκαλάκηδες κ.ά.
Ανάμεσα στο χωριό και το Άνω Μαλάκι βρίσκεται το Φραγγιόλι. Είναι μια τρύπα, όπου υπάρχουν σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Ο θρύλος αναφέρει ότι τα χρόνια της Επανάστασης οι Τούρκοι σκότωσαν 40 Μιχάληδες του χωριού και τους έριξαν σ’ αυτή την τρύπα, που από τότε στοίχειωσε.
Στο Άνω Μαλάκι το Φραγγιόλι ονομάζεται 40 Μιχελήδων η τρύπα, με διαφορετική εκδοχή του θρύλου. Το ίδιο συμβαίνει και με την τοποθεσία της Νύφης τα Ποτάμια. Τη διεκδικούν και τα δυο χωριά, αλλά με διαφορετικό θρύλο το καθένα. Στις Σαϊτούρες λέγεται ότι ενώ περνούσε κάποτε από κει μια νύφη, πέθανε από καταρρακτώδη βροχή.
Το παρακάτω περιστατικό είναι πραγματικό κι έγινε την περίοδο της Τουρκοκρατίας: Στην τοποθεσία Μανάς , νότια του χωριού, υπήρχε το τυροκομείο της οικογένειας Ηλιάκη. Οι Τούρκοι πέρασαν κάποτε από κει, φιλοξενήθηκαν, έδωσαν δώρα κι έφυγαν. Καθώς περνούσαν από την τοποθεσία Φτεριάρι, συνάντησαν δυο Μανόλη-δες. Ήταν βοσκοί που δούλευαν
στον Ηλιάκη. Ο ένας μάλιστα ήταν γιος του. Οι Τούρκοι τους μετέφεραν στο Φραγγιόλι και τους σκότωσαν.
Στην τοποθεσία Καρανταλέ, νοτιοανατολικά του χωριού, υπάρχει μια σπηλιά με σταλακτίτες. Ονομάζεται το Κουφωτό Κεφάλι και σ’ αυτό αναφέρεται η εξής παράδοση: Πριν 100 περίπου χρόνια ένας τυροκόμος, ο Ιωσήφ Δασκαλάκης, διατηρούσε σ’ αυτή τη σπηλιά τα τυριά του. Τη νύχτα όμως οι νεράιδες του τα πετούσαν κάτω. Τελικά ο Δασκαλάκης φοβήθηκε κι εγκατέλειψε τη σπηλιά.
Στην είσοδο του χωριού υπάρχει η παλιά εκκλησία Παναγία η Θεοτόκος, με αξιόλογες αγιογραφίες βυζαντινών χρόνων. Αναφέρεται ότι στο Ναό αυτόν υπήρχε μια σιδερένια αλυσίδα που στη μια άκρη της ήταν δεμένος ένας σιδερένιος σταυρός ασημωμένος αλλά ξεγανωμένος και όποιος τεχνίτης προσπαθούσε να τον διορθώσει του κόβονταν τα άκρα. Ο σταυρός θεράπευε τους φρενοβλαβείς και τους δαιμονισμένους τους οποίους αφού τους ξάπλωναν κάτω ακουμπούσαν το Σταυρό στο στήθος τους και μετά από λίγο θεραπεύονταν. Ο σταυρός βρίσκεται σήμερα στα χέρια ιδιωτών.
Παλαιά είναι επίσης και τα ξωκλήσια του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Νικολάου, που κτίστηκε το 1285 και του Χριστού, που ανακαινίστηκε.
Στους βυζαντινούς χρόνους κτίστηκε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Παρασκευής και η δίκλιτη Άγιοι Σαράντα και Άγιο Πνεύμα, που ανακαινίστηκε. Νότια του χωριού υπάρχει η εκκλησία Κυρά των Αγγέλων και στο κέντρο του η Αγία Παναγία, που τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν τζαμί.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.
Φωτογραφία: http://www.saitoures.gr/site