Είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κισάμου Χανίων. Βρίσκεται σε απόσταση 49χλμ. από τα Χανιά και 7χλμ. νότια της κωμόπολης του Καστελιού. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 285μ. και κατοικείται από 132 άτομα. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και ελάχιστα με τη μελισσοκομία. Η κοινότητα παράγει 120.000 κιλά λάδι το χρόνο και 100.000 περίπου κιλά σταφύλια.
Στην ίδια κοινότητα υπάγονται και οι οικισμοί Κάτω Παλαιόκαστρο και Γρηγοριανά. Ο συνολικός πληθυσμός τη κοινότητας ανέρχεται σε 206 κατοίκους.
Αρχικά το χωριό ονομαζόταν Επάνω Παλαιόκαστρο, αργότερα όμως μετονομάστηκε Πολυρρήνια. Η νέα του ονομασία οφείλεται στην αρχαία πόλη Πολυρρήνια που βρισκόταν στην περιοχή. Οι αρχαίοι Πολυρρήνιοι φαίνεται ότι έτρεφαν πολλά ρήνεα, δηλαδή πρόβατα και γι’ αυτό ονόμασαν την πόλη τους Πολυρρήνια.
Η αρχαία αυτή πόλη ήταν σύγχρονη της Κνωσού και είχε φθάσει σε μεγάλη ακμή όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Η θέση της στην περιοχή του σημερινού χωριού επιβεβαιώνεται από επιγραφή που βρέθηκε εδώ. Ολόκληρο το χωριό έχει οικοδομηθεί από τα απομεινάρια της αρχαίας πόλης και στους δρόμους του συναντάει κανείς μέχρι σήμερα κομμάτια από γλυπτά!
Τα αρχαία μνημεία, τάφοι, βωμοί, στοές, υδραγωγεία και ναοί μαρτυρούν ένα περίλαμπρο πολιτισμό. Η πόλη την εποχή εκείνη ήταν γνωστή όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και στην Αίγυπτο και σε άλλες πόλεις.
Στο σημείο που βρίσκεται σήμερα ο Χριστιανικός ναός των Αγίων 99 Πατέρων βρίσκονται τα ερείπια του αρχαίου ελληνικού ναού της Δικτυναίας ή Βριτομάρτυρας Αρτέμιδας. Ο Αγαμέμνωνας επιστρέφοντας από την Τροία έφθασε σ’ αυτό το ναό και θέλησε να προσφέρει θυσία. Πριν τελειώσει όμως πληροφορήθηκε ότι οι αιχμάλωτοί του έκαψαν τα πλοία και αναγκάστηκε να φύγει αφήνοντας μισοτελειωμένη τη θυσία. Ολόκληρος σχεδόν ο ναός των Αγίων Πατέρων έχει κτιστεί με υλικό του αρχαίου ναού και για το λόγο αυτό δεν έχει σοβατιστεί εξωτερικά.
Επιγραφές εντοιχισμένες στους τοίχους της εκκλησίας μας πληροφορούν για την αφιέρωση κάποιου αγάλματος του βασιλιά της Σπάρτης Άρη στο ιερό της πόλης το 272 π.Χ. Μια άλλη επιγραφή αναφέρει ότι το 189μ.Χ. τιμήθηκε από τους Πολυρρήνιους ο ΓάιοςΚορνήλιος Σκιπίωνας.
Στη θέση Βαρύ βρίσκεται λαξευτός βωμός πάνω σε σκληρό βράχο όπου λέγεται ότι θυσίαζαν προς τιμή του Θεού Βάκχου. Κοντά στο βωμό και λίγο νοτιότερα υπάρχει μια τρύπα όπου βγαίνει το χειμώνα ζεστός αέρας και γι’ αυτό την ονομάζουν Ζέστα.
Τα ερείπια της αρχαίας πόλης που φαίνονται σήμερα ανήκουν στη ρωμαϊκή εποχή, αλλά σώζονται και λείψανα ελληνικής εποχής. Κοντά στη σημερινή Ρίζα διακρίνονται τα ονομαστά κυκλώπεια τείχη της πόλης. Στα τείχη αυτά υπάρχουν αντιπροσωπευτικά απομεινάρια τη ς ελληνικής, ρωμαϊκής, βυζαντινής και ενετικής εποχής.
Σ’ όλη την περιοχή, την ονομαζόμενη Ελληνικά υπάρχουν υπόγειες δεξαμενές επιχρισμένες με αστρακάσβεστο που χρησιμοποιούν ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι του χωριού. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα όμως μνημεία της αρχαίας πόλης είναι τα περίφημα υδραγωγεία. Κατασκευάστηκαν πιθανά την εποχή του Ανδριανού και αποτελούνται από δύο αγωγούς σκαμμένους στο βράχο. Χωρικοί μπήκαν πολλές φορές στο υδραγωγείο αλλά δεν κατόρθωσαν να φθάσουν στην πηγή.
Κοντά στο αρχαίο υδραγωγείο βρίσκεται ένα πολύ μεγάλο σπήλαιο, ο ονομαζόμενος Περιστερόσπηλιος. Μέσα από μια τρύπα του βγαίνει ζεστός αέρας, η Ζέστα, όπου το χειμώνα οι κτηνοτρόφοι κάθονται και ζεσταίνονται. Σε μια κόγχη του σπηλαίου λέγεται ότι ήταν τοποθετημένο το άγαλμα της νύμφης θεάς της πηγής.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμα και το περίφημο φαράγγι της περιοχής, το ονομαστό Σηρικαριώτικο Φαράγγι. Είναι πολύ άγριο και απότομο. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να το διασχίσει κανείς είναι με τα πόδια.
Γύρω στα 1955, κοντά στην τοποθεσία Κέραμος, όπου υπάρχουν πολυάριθμοι αρχαίο ι τάφοι, αποκαλύφθηκε από σκαπάνη γεωργού ένα περίφημο άγαλμα που μεταφέρθηκε στο μουσείο Χανίων.
Πιστεύεται ότι κάποιος βασιλιάς της Πολυρρήνιας είχε μία κόρη, την Τυρώ, την οποία εγκατέλειψε σε ηλικία τεσσάρων ετών, για να πάει στον πόλεμο. Ο βασιλιάς, επέστρεψε έπειτα από 40 χρόνια και βρήκε την κόρη του καθιστή. Όταν όμως της αποκάλυψε ότι είναι ο πατέρας της και της έδωσε το χέρι, εκείνη από τη μεγάλη συγκίνηση πέθανε.
Ο πατέρας της, λοιπόν, της έκανε αυτό το άγαλμα που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Χανίων.
Μεταγενέστερα, τον καιρό της Τουρκοκρατίας, η Πολυρρήνια χρησιμοποιήθηκε σαν οχυρό εξαιτίας της τοποθεσίας της. Οι βουνοπλαγιές, οι απότομοι γκρεμοί και τα φαράγγια την έκαναν απόρθητο φρούριο και δύσκολα μπορούσαν να πλησιάσουν οι κατά καιρούς εχθροί της. Σήμερα σώζονται στο χωριό τούρκικα σπίτια και τούρκικες ονομασίες καθώς και πολεμίστρες της εποχής εκείνης.
Στην Κοινότητα Πολυρρηνίας υπάρχει και η συνοικία «Κορφιανά». Στη θέση αυτή, ο Μανώλης Μουλογιαννάκης και ο Χριστόδουλος Συντζουλάκης βρήκαν 8 τάφους. Οι επτά απ’ αυτούς ήταν κενοί, ενώ ο ένας είχε ένα κιλό χρυσό σε διάφορα κοσμήματα, καθώς και μία πλάκα, όπου ήταν γραμμένη όλη η περιουσία του βασιλιά της Πολυρρήνιας Δία, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Πολυρρήνιας. Επίσης, στο ίδιο σημείο βρέθηκε ένα περιδέραιο με δύο μορφές λιονταριών. Στην τοποθεσία Λαγγό. υπήρχε και ένα θέατρο.
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Ειρηνάκηδες, οι Τζανουδάκηδες, οι Μουντάκηδες, οι Καρκαουνάκηδες, οι Πατεράκηδες, οι Σφακιανάκηδες, οι Συντζουλάκηδες, οι Γοναλάκηδες και οι Καμπουράκηδες.
Στην περιοχή της Πολυρρήνιας ο επισκέπτης θα συναντήσει αξιόλογες εκκλησίες. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο εκκλησίες που είναι κτισμένες πάνω σε βράχο, η Κοίμηση της Θεοτόκου και η δίκλιτη εκκλησία της Γέννησης της Θεοτόκου (το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή). Και οι δύο αυτές εκκλησίες υπάρχουν πάνω από 200 χρόνια. Αξιόλογη είναι ακόμα η εκκλησία των Αγίων Πατέρων. Στην είσοδο του φαραγγιού της περιοχής βρίσκεται ακόμα μια γραφική εκκλησία, ο Άγιος Ιωάννης.
Η τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου πριν να κτιστεί η εκκλησία έμοιαζε με μαντρί και γι’ αυτό οι Τούρκοι έκλειναν εκεί τα πρόβατά τους. Στο μέρος αυτό όμως οι Χριστιανοί φύλαγαν μια παλιά ανεκτίμητης αξίας εικόνα της Παναγίας. Κάθε φορά που οι Τούρκοι έβρισκαν την εικόνα την πέταγαν και αυτή γύριζε μόνη της στο σημείο όπου είχε αρχικά τοποθετηθεί.
Η παράδοση αναφέρει ότι το φαινόμενο αυτό φόβισε τους Τούρκους και δεν ξαναπάτησαν στο σημείο αυτό. Αργότερα οι Χριστιανοί έκτισαν σ’ αυτή τη θέση τη σημερινή εκκλησία της Παναγίας που είναι και η κεντρική του χωριού. Η εικόνα, που πρέπει να έχει όπως υπολογίζεται ηλικία 600 χρόνων, φυλάγεται σήμερα στην κοινότητα.
Στην περιοχή βρίσκεται επίσης και το μοναστήρι Γρακερά. Η περιουσία του ανήκει στην Πολυρρήνια αλλά νοικιάζεται από το μοναστήρι του Γουβερνέτου σε ιδιώτες. Η εκκλησία του μοναστηριού είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.
Φώτο: https://www.explorecrete.com/crete-west/GR-Polyrrinia.html