Πέραμα Μυλοποτάμου

Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Μυλοποτάμου. Βρίσκεται στο βόρειο μέρος της επαρχίας, σε υψόμ. 75 μ. και σε απόσταση 7 χμ. από τη θάλασσα. Απέχει 24 χμ. από το Ρέθυμνο. Είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας Μυλοποτάμου και έχει 2.000 κατοίκους. Αποτελεί το εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο της περιοχής και εδώ είναι συγκεντρωμένες οι δημόσιες υπηρεσίες. Στην κοινότητα υπάγονται και οι οικισμοί Δάφνηκαι Ξουζανά.

Παλιά το χωριό λεγόταν Βασιλικό Πέρασμα. Το όνομα του το οφείλει οτο γεγονός ότι αποτελούσε το πέρασμα προς το ποτάμι, στη διασταύρωση μάλιστα υπήρχε και χάνι.

Το χωριό πρέπει να υπήρχε επί Ενετοκρατίας αφού αναφέρεται σε ενετικές απογραφές και «Καστροφύλακα» που το αναφέρει το 1583 με 193 κατοίκους.

Ο πρώτος πάντως που ίδρυσε τη νέα κοινότητα το 1938 λεγόταν Ιάκωβος Γουρδάκης. Επίσης στο χωριό έχουν βρεθεί τα καταλύματα που έζησε και πέθανε ο Σταύρος

Καλλέργης, ο πρώτος σοσιαλιστής στην Ελλάδα.

Επί Τουρκοκρατίας ήταν ασήμαντος οικισμός με 21 χαράτσια. Αποτελούσε το ορμητήριο των Τούρκων Οξουζίδων που στην κυριολεξία αποτελούσαν το φόβο και τον τρόμο των Χριστιανών που περνούσαν από κει, καθώς τους συλλάμβαναν, τους βασάνιζαν άγρια και κατόπιν τους εκτελούσαν.

Το 1912 οι Ρώσοι αναστήλωσαν τη σιδερένια γέφυρα του ποταμού. Το 1923 όταν πέρασε ο κεντρικός δρόμος Ρεθύμνου – Ηρακλείου, δεν υπήρχαν παρά μόνο 10 σπίτια, ενώ το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής ήταν το Πάνορμο. Από τότε όμως που φτιάχτηκε ο αυτοκινητόδρομος το Πέραμα άρχισε να συγκεντρώνει μεγαλύτερη κίνηση από το Πάνορμο.

Στην τοποθεσία Παλιοκκλησιά έχουν ανακαλυφθεί χάλκινα εδώλια και ερείπια ρωμαϊκών οικοδομών, καθώς και όστρακα.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.