Πεντάλοφος Κοζάνης

Ο Πεντάλοφος είναι ορεινό χωριό του νομού Κοζάνης, χτισμένος σε υψόμετρο 1040 μέτρων στις πλαγιές του όρους Βόιο.  Είναι το μεγαλύτερο Μαστοροχώρι της Μακεδονίας και βρίσκεται πολύ κοντά στο σημείο όπου συναντιούνται οι νομοί Κοζάνης, Καστοριάς και Γρεβενών. Η προνομιακή του θέση στο πέρασμα από τη Δυτική Μακεδονία στην Ήπειρο βοήθησε στην ανάπτυξή του κατά το παρελθόν, γεγονός που αποτυπώνεται στην αρχιτεκτονική του. Είναι ένας παραδοσιακός οικισμός με πέτρινα σπίτια, κατασκευασμένα από τους ξακουστούς χτίστες του, οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε σινάφια και μιλούσαν τη δική τους γλώσσα, τα Κουδαρίτικα.

Παλιά το χωριό ονομαζόταν Ζουπάνι, ενώ η σύγχρονη ονομασία του προέρχεται από τους πέντε λόφους που το περιβάλλουν. Η κατοίκηση στην περιοχή συμπίπτει με την Κάθοδο των Δωριέων στα 1000 με 800 π.Χ. Στον απόκρημνο και βραχώδη λόφο «Γκραντίσκα» έχουν αποκαλυφθεί ίχνη αρχαίου φρουρίου, το οποίο είχε ξαναχρησιμοποιηθεί στον 3ο μ.Χ. αιώνα, κατά τις βαρβαρικές επιδρομές, καθώς και στα βυζαντινά χρόνια. Το φρούριο βρισκόταν σε μια πολύ στρατηγική θέση, στα σύνορα Ελιμιώτιδας – Ηπείρου, απ’ όπου ασκούσε έλεγχο στον αρχαίο δρόμο που εξασφάλιζε την επικοινωνία μεταξύ Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας. Τον 14ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στον οικισμό σέρβικα και σλαβικά φύλα, ενώ κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν είχε μόνιμους κατοίκους Τούρκους. Ωστόσο, από το χωριό αυτό εισέπρατταν οι Τούρκοι τον μεγαλύτερο φόρο από όλη την περιοχή. Γύρω στο 1739, λόγω της ευημερίας αλλά και της πλουσιοπάροχης ζωής τόσο των Τούρκων όσο και των κατοίκων της περιοχής, δημιουργήθηκε ένα καινούριο επάγγελμα, αυτό των μαστόρων και των τεχνητών.

Στον Μακεδονικό Αγώνα αποτέλεσε ορμητήριο του Παύλου Μελά, αλλά και του συνταγματάρχη Δαβάκη την εποχή του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το άγαλμα της Γυναίκας της Πίνδου, καθώς από εκεί ξεκινούσαν οι γυναίκες φορτωμένες με πυρομαχικά για το μέτωπο και επέστρεφαν κουβαλώντας τραυματίες.

Το παλαιότερο κτίριο του χωριού είναι ο Άγιος Αχίλλειος, που χτίστηκε το 1742. Είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική και στο εσωτερικό της έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο με θέματα από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη.