Πατσός Αμαρίου

Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αμαρίου. Είναι κτισμένο στους βόρειους πρόποδες του λόφου Σωρός, σε υψόμετρο 480 μ. Από το Ρέθυμνο απέχει 30 χμ. και έχει 170 κατοίκους. Πιθανόν το όνομα Πατσάς να έχει σχέση με τη λατινική λέξη  που σημαίνει ειρήνη.

Η περιοχή κατοικούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως μας δείχνουν τα ευρήματα υστερομινωικής εποχής III, που ανακαλύφθηκαν στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου και βρίσκονται σήμερα στα μουσεία Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Οξφόρδης.

Την ύπαρξη του Πατσού από τον 6ον μ.Χ. αιώνα τουλάχιστον, πιστοποιούν τα ερείπια της εκκλησίας Γενέθλιο της Θεοτόκου (6ου αιώνα).

Το χωριό αναφέρεται στην ενετική απογραφή του 1583 και τον «Καστροφύλακα» με 110 κατοίκους.

Το χωριό πριν την Τουρκοκρατία κατοικούνταν από Σφακιανούς αποίκους.

Τον καιρό της Τουρκοκρατίας κατοίκησαν εδώ Τούρκοι γιατί το έδαφος ήταν εύφορο με πολλές πηγές. Σε ορισμένες περιόδους δεν υπήρχαν καθόλου Χριστιανοί κάτοικοι, όπως π.χ. το 1834 που ζούσαν στο χωριό 20 τούρκικες οικογένειες. Μετά όμως την αποχώρηση των Τούρκων το 1905 κατοικήθηκε από Κρητικούς των χωριών Κρύα Βρύση, Σπήλι, Άνω Μέρος, Γερακάρι και Παντάνασσα.

Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Σαββάκηδες, οι Αλεξανδράκηδες, οι Κουμεντάκηδες, οι Χαροκόποι, οι Αλεξάκηδες, οι Ακουμιανάκηδες, οι Παντινάκηδες, οι Αγγελιδάκηδες και οι Παλιεράκηδες.

Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην απαγωγή του Κράιπε.

Το σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου που αναφέραμε και παραπάνω, πήρε τ’ όνομα του από την ομώνυμη εκκλησία που βρίσκεται μέσα σ’ αυτό. Έχει μήκος 6.5 μ., πλάτος 14 μ. και ύψος 3 μ. Η ανακάλυψη του έγινε τυχαία από τους χωρικούς το 1885. Από τους αρχαιολόγους αναφέρεται σαν σπήλαιο του Ερμού Κραναίου. γιατί στην αρχαιότητα λατρευόταν εδώ ο Ερμής Κραναίος, όπως φαίνεται από την επιγραφή «Ερμή Κρανάω Δώρος Στεφάνου ευχήν». Κοντά δε στο σπήλαιο υπάρχει μια πηγή που το χειμώνα όταν σκεπάζεται από το χιόνι, το νερό της με τη σταθερή του θερμοκρασία σχηματίζει ατμούς.

Βόρεια του σπηλαίου βρίσκεται κι άλλο σπήλαιο που ονομάζεται Φουρναρέ. Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι σ’ αυτό είναι θαμμένα χρυσά ζώα (γουρούνια και γάτες). Το σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου, βρίσκεται μέσα στο Πατσότικο φαράγγι μήκους 5 χμ., που έχει σπηλιές με σταλακτίτες.

Στο χωριό οι εκκλησίες που υπάρχουν είναι, εκτός της Παναγίας (Γενέθλιο της Θεοτόκου) που είναι τρίκλιτη και του Αγίου Αντωνίου, οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου που έχει ανακαινιστεί και του Αγίου Ιωάννη. Επίσης σώζονται ερείπια μεγάλου ναού που οι κάτοικοι πιστεύουν ότι είχε 101 πόρτες και παράθυρα.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.

Φωτογραφία : https://www.cretelife.gr