Ο Πατσιανός είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Σφακίων. Βρίσκεται 78χλμ. νότια των Χανίων και κατοικείται σήμερα από 280 περίπου άτομα. Στην κοινότητα υπάγονται το παλιό ένδοξο χωριό Καλλικράτης και το περίφημο φρούριο Φραγκοκάστελο.
Τα εισοδήματα των κατοίκων του χωριού βασίζονται κυρίως στην παραγωγή λαδιού, την κτηνοτροφία και τον τουρισμό που έχει μεγάλη ανάπτυξη στην περιοχή.
Το χωριό πρέπει να εμφανίζεται γύρω στο 1200 και το αρχικό του όνομα φαίνεται να ήταν Ξερούπολις, γιατί στην περιοχή υπήρχε πολύ ξηρασία και το χωριό δεν είχε τότε νερό. Το σημερινό του όνομα προήλθε από τη ν οικογένεια των Πατσών, που κατοικούσε εδώ την εποχή της Ενετοκρατίας. Η ηρωική αυτή οικογένεια είχε 6 αδέλφια, που την εποχή εκείνη, προσπάθησαν να εμποδίσουν το κτίσιμο του ενετικού φρουρίου της περιοχής, που σήμερα είναι γνωστό σαν Φραγκοκάστελο.
Στην Κοινότητα προστέθηκε και το χωριό Καψόδασος, το οποίο ανήκε στην Κοινότητα Σκαλωτής. Οι κάτοικοι της Κοινότητας είναι 380 άτομα. Μέσα στο χωριό υπάρχουν δύο σπηλιές, οι οποίες από την εποχή της Ενετοκρατίας αναγνωρίσθηκαν από τις Μεγάλες Δυνάμεις ως Πρεσβείες. Τα ονόματά τους: η Αγιαμάτσι Β. Α. του χωριού Καψόδασος και η Σκιστή βόρεια ταυ χωριού Πατσιανού. Στις 18.8.1943, αι Γερμανοί έκαψαν τον Καλλικράτη, σκοτώνοντας μαζί άλλα 35 άτομα ηλικίας 17 έως 65 χρόνων.
Όπως αναφέρει η παράδοση και τα ιστορικά ντοκουμέντα, τα χωριό οφείλει τ’ όνομά του, στην οικογένεια Πατσοί. Η οικογένεια αυτή, ήταν έξι αδέλφια. Τα τέσσερα από αυτά κρεμάστηκαν από τους Ενετούς στους τέσσερεις πύργους του Κάστρου. Οι Ενετοί, έκτιζαν το κάστρα Φραγκοκάστελλο την ημέρα και το βράδυ μπαίνοντας στα πλοία τους, ανοίγονταν στο πέλαγος φοβούμενοι του ς κατοίκους του χωριού. Οι Πατσοί, γκρέμιζαν το κάστρο το βράδυ, ώσπου συνελήφθηκαν από τους Ενετούς και κρεμάστηκαν. Οι δύο αδελφοί Πατσοί, που σώθηκαν μετά από τη διαμάχη τους με τους Ενετούς, έφυγαν και το όνομα της οικογένειας αυτής δεν συναντάται στο χωριό.
Τα παλαιότερα ονόματα είναι οι Δασκαλιανοί. Σήμερα. δεν υπάρχουν κάτοικοι φέροντας αυτό το όνομα, αλλά απόγονοί τους είναι οι Μαναυβέληδες, καθώς επίσης, και οι Παπαδιανοί. Όνομα ιστορικής σημασίας ήταν το Δεμονάκης. Δημιούργησε ομάδα οπλιτών, την οποία οι Τούρκοι ονόμαζαν Σείτάν Ασκέρι. Κτυπούσαν τη νύχτα τον εχθρό σε διάφορα σημεία και εξαφανίζονταν. Αρχηγός τους, ήταν ο Γεωργομάρκος από την οικογένεια των Δασκαλιανών. Έζησαν όπως αναφέρουν οι πηγές γύρω στα 1700 μ.Χ.
Τον καιρό της Ενετοκρατίας οι κατακτητές δεν μπόρεσαν ν α σταθεροποιήσουν την κυριαρχία τους εδώ, εξαιτίας των αντιδράσεων και της ηρωικής αντίστασης των κατοίκων. Στην περιοχή μάλιστα έγινε την εποχή εκείνη α γνωστός «ορνιθοπόλεμος». Οι Σφακιανοί δεν δέχονταν με κανένα τρόπο να πληρώνουν φόρους στους Ενετούς. Έτσι αποφάσισαν να δίνουν αντί για φόρο μια καλοθρεμμένη κότα. Και μ’ αυτό όμως δεν έμειναν ευχαριστημένοι οι Σφακιανοί, γιατί κι αυτό ήταν φόρος. Έτσι συγκεντρώνονται στο λόφο του Αγίου Θεοδώρου που βρίσκεται κοντά στον Πατσιανό και αποφασίζουν πόλεμο κατά των Ενετών που ονομάστηκε – ορνιθοπόλεμος».
Παλιότερα το χωριό δεν βρισκόταν στη σημερινή του θέση, ήταν πιο κοντά στη θάλασσα. Οι Σαρακηνοί όμως με τις επιδρομές τους ανάγκασαν τους κατοίκους να προχωρήσουν προς το εσωτερικό και να κτίσουν το χωριό τους στο σημείο που βρίσκεται σήμερα.
Οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού είναι γνήσιοι Κρητικοί και οι παλιότερες οικογένειές του είναι οι Πατσοί και οι Δασκαλιανοί. Απ’ αυτούς κατάγονται οι σημερινές οικογένειες των Π απαδιανών, των Παπαδάκηδων, την Παπαδοσήφηδων, των Παπαδοπέτρηδων, των Βρανάδων, των Μαρκούτσηδων, των Ποζάκηδων και των Σπλήνηδων.
Η ζωή, η ιστορία, οι παραδόσεις και οι θρύλοι του χωριού είναι στενά συνδεμένοι με το φρούριο της περιοχής, το ονομαστό Φραγκοκάστελο. Οι κάτοικοι του χωριού πολέμησαν με ηρωισμό στη Μάχη της Κρήτης και αγωνίστηκαν στο πλευρό όλων των Σφακιανών, για να γλιτώσουν το νησί τους από τους νέους κατακτητές, τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές.
Στο Πατσιανό βρίσκουμε τις εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, του Χριστού, της Υπαπαντής, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, της Αγίας Πελαγίας και την ιστορική εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου, πάνω στον ομώνυμο λόφο.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.