Παρτίρα, Χανιά

Είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Μονοφατσίου. Βρίσκεται 39χλμ. νότια του Ηρακλείου, στη βορειοανατολική άκρη του κάμπου της Μεσαράς και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 390μ.

Έχει 502 κατοίκους, που ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκαλλιέργεια, τη σταφιδοκαλλιέργεια και την κτηνοτροφία.

Στην ίδια κοινότητα ανήκουν οι οικισμοί Βιτσιλιά Μικρά Επισκοπή, Μπαδιά, Τουρλωτή και Χαλασού. Στην απογραφή του «Καστροφύλακα» το 1583, αναφέρονται δυο οικισμοί, Partira Catto με 121 κατοίκους και Partira Apano με 42 κατοίκους που ανήκαν στην επαρχία Belvedere.

Κατά την Τουρκοκρατία το χωριό κατοικήθηκε μόνο από Τούρκους. Το 1834, ε ίχε 22 τούρκικες οικογένειες και το 1881 128 Τούρκους κατοίκους και 7 Χριστιανούς. Το χωριό πρωτοκατοικήθηκε από Έλληνες το 1899. Οι σημερινοί κάτοικοι κατάγονται κυρίως από το οροπέδιο Λασιθίου, την Ιεράπετρα και τη Μικρά Ασία. Παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Φαρσαράκηδες, οι Παπαδάκηδες, οι Φραγκιαδάκηδες, οι Βεριγάκηδες και οι Σμυρνάκηδες.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου υπάρχει μια μεγάλη κάσα από πηλό, της νεολιθικής εποχής, που πάνω της είναι γραμμένη η λέξη «Πάρτιρα». Βρέθηκε τυχαία από ένα χωρικό στο ύψωμα Περιστεράς. Νότια του χωριού υπάρχει ο λόφος του Άι -Λια στον οποίο βρέθηκαν βύσσαλα (αρχαία ευρήματα).

Στην περιοχή υπάρχει η τοποθεσία κάμπος του Μπουρναλή, ο οποίος πήρε το όνομά του από έναν Τούρκο αγά. Ο Τούρκος αυτός είχε ανοίξει τάφρους γύρω από τα χωράφια για να αποφύγει τις πλημμύρες. Στις τάφρους αυτές έβαζε τους Χριστιανούς και τους σκότωνε. Λέγεται ότι ένας κατάφερε να ξεφύγει και απ’ αυτόν μαθεύτηκε το γεγονός. Ο κάμπος σήμερα ονομάζεται και Μετόχι.

Οι κάτοικοι του χωριού δεν πήραν μέρος στη Μάχη της Κρήτης γιατί οι περισσότεροι έλειπαν στο μέτωπο της Αλβανίας. Πήραν μέρος στην Αντίσταση κατά των Γερμανών κατακτητών και είχαν μάλιστα αρκετά θύματα.

Στο χωριό υπάρχουν οι εκκλησίες του Αγίου Παντελεήμονα, βυζαντινή με τοιχογραφίες. Για την εκκλησία αυτή υπάρχει η παράδοση ότι οι Τούρκοι είχαν ένα μαντρί δίπλα στην εκκλησία και όσα πρόβατα έμπαιναν μέσα σε δυο μέρες ψοφούσαν. Επίσης υπάρχουν οι εκκλησίες της Αγίας Τριάδας, κτισμένη με πέτρες το 1927, δίπλα στην οποία υπήρχε παλιότερα τζαμί, της Αγίας Μαρίνας, που βρίσκεται δίπλα στα τούρκικα μερζαλίκια (νεκροταφεία), του Αγίου Ιωάννη, κτισμένη κατά την Ενετοκρατία και της Παναγίας της Κεράς ή Κεραδιανή, βυζαντινή. Λέγεται ότι οι Τούρκοι και κυρίως αυτοί που κατοικούσαν στο χωριό Ατσιπάδες, γκρέμισαν την εκκλησία. Ο τοίχος της σωζόταν μέχρι το 1969 αλλά οι κάτοικοι την ξανάκτισαν.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.