Η Πανέθημος είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κισάμου. Βρίσκεται 39χλμ. νοτιοδυτικά των Χανίων και σε υψόμετρο 270μ. Οι 128 κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Η πλούσια γη της περιοχής δίνει άφθονα προϊόντα στους κατοίκους της. Μερικά από τα προϊόντα αυτά είναι το λάδι, η σταφίδα σουλτανίδα, διάφορα κρασοστάφυλα, εσπεριδοειδή και κτηνοτροφικά προϊόντα.
Οι ενετικές απογραφές το αναφέρουν ως Panephino και ο «Καστροφύλακας», επίσης ως Paneffimos με 129 κατοίκους.
Η πιο σωστή ονομασία φαίνεται να είναι Πανεύφημος, όπως ακριβώς το αναφέρουν οι απογραφές του 160υ αιώνα. Το όνομα πιθανά να προέρχεται από κάποιο οικογενειακό επώνυμο ή από επωνυμία της Παναγίας. Πράγματι στο χωριό βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας, που λέγεται και Πανεύφημος. Πιθανά στους νεότερους χρόνους το φ έγινε θ και έτσι το χωριό σήμερα ονομάζεται Πανέθημος.
Η περιοχή πρέπει να είχε κατοικηθεί ήδη από τη μινωική εποχή. Αυτό μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή. Λέγεται, ότι εδώ βρέθηκαν πολλά αγγεία και ένα λίθινο λυχνάρι μινωικής εποχής, που σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο Καστελίου. Κατά τις απελευθερωτικές επαναστάσεις το χωριό ήταν τόπος συγκέντρωσης επαναστατών.
Σήμερα το χωριό κατοικούν γνήσιοι Κρητικοί και μερικοί απ’ αυτούς είναι άποικοι από τις γύρω περιοχές. Κατά τη Μάχη της Κρήτης αρκετοί απ’ αυτούς πολέμησαν μαζί με όλους τους Κρητικούς για την ελευθερία της Κρήτης. Οι παλιότερε οικογένειες, που βρίσκουμε στο χωριό είναι οι Καμπουράκηδες, οι Παντελάκηδες, οι Γναφάκηδες, οι Αναγνωστάκηδες, οι Μαλανδράκηδες και οι Κωνσταντουδάκηδες.
Κάπου κοντά στο χωριό συναντάμε μια θαυμάσια τοποθεσία, που αξίζει να θαυμάσει ο επισκέπτης. Είναι μια φυσική ρεματιά με τρεχούμενα νερά, που λέγεται Ρέτζα. Οι κάτοικοι λένε, ότι εκεί το νερό ρετζακίζει, δηλαδή τρέχε ι από ψηλά, γι’ αυτό και ονόμασαν τη ρεματιά Ρέτζα. Παλιότερα τα τρεχούμενα νερά ήταν γεμάτα από χέλια, φίδια και βατράχια και πολλά παιδιά του χωριού πήγαιναν εκεί και κολυμπούσαν. Οι μεγαλύτεροι όμως είχαν πλάσει για κείνο το μέρος ιστορίες για νεράιδες και ξωτικά και τα φόβιζαν.
Πάνω σ’ ένα λόφο βρίσκεται η τοποθεσία Μεζαρλίκια, που σημαίνει τούρκικο νεκροταφείο. Οι κάτοικοι του Πανέθημου πιστεύουν ότι τα βράδια βγαίνουν εκεί φαντάσματα και ότι όποιος πέρναγε από κει και έβλεπε φαντάσματα «βιχτιρίζονταν», δηλαδή πάθαινε ένα είδος κλονισμού.
Σε κάποια άλλη τοποθεσία βρίσκεται μια σπηλιά που βγάζει νερό, ο λεγόμενος Σπήλιος. Λέγεται, ότι κάποτε στη σπηλιά ζούσε μια οικογένεια.
Στο χωριό σήμερα συναντάμε πολλές εκκλησίες με μεγάλο ενδιαφέρον. Μια απ’ αυτές είναι η αγιογραφημένη εκκλησία του Μιχαήλ Αρχάγγελου, που σήμερα είναι ερειπωμένη και σώζεται μόνο το νότιο μέρος της.
Μέσα στο χωριό βρίσκεται η Κοίμηση της Θεοτόκου ή Πανεύφημος. Είναι η εκκλησία που όπως είπαμε παραπάνω, έδωσε πιθανότατα τ’ όνομά της στο χωριό. Είναι μια πολύ παλιά εκκλησία και στο ιερό της υπάρχουν περίφημα ψηφιδωτά. Στο νεκροταφείο του χωριού βρίσκεται ακόμα μια διμάρτυρη εκκλησία αφιερωμένη στο Χριστό και τον Άγιο Σπυρίδωνα. Η εκκλησία αυτή ανακαινίστηκε γύρω στα 1896.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.