Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κυδωνίας. Βρίσκεται σε απόσταση 30χλμ. από τα Χανιά, σε υψόμετρο 146μ. Έχει σήμερα 200 κατοίκους. Η περιοχή είναι εύφορη με κύριο προϊόν το λάδι. Επίσης σημαντική είναι η παραγωγή πορτοκαλιών και καστάνων. Άλλα προϊόντα είναι το κρασί και το μέλι. Πολλοί κάτοικοι ασχολούνται με τα μελισσοκομικά. Στην κτηνοτροφία δεν επιδίδονται ιδιαίτερα, παρά το γεγονός ότι η περιοχή προσφέρεται. Σημαντικά κέρδη αποφέρει και η παραγωγή ξυλοκάρβουνου.
Η ετυμολογία του ονόματος του χωριού οφείλεται στη μορφολογία του εδάφους του. Η λέξη Ντερές στα τούρκικα σημαίνει κοιλάδα, λαγκαδιά.
Πολλοί κάτοικοι υποστηρίζουν ότι το χωριό πριν από το σημερινό του όνομα λεγόταν Αγούστου, σαν απόδειξη δε επικαλούνται την εγγραφή, που υπάρχει σε δίσκο της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, όπου αναγράφεται «χωριό Ανούστο» και έχει ημερομηνία 1873.
Από άλλες μαρτυρίες το όνομα του χωριού ήταν Λάκο Δαρμάδω, ενετικής μάλλον προέλευσης.
Πριν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα ο Ντερές ανήκε στην κοινότητα Βατολάκκου του δήμου Αλικιανού, απ’ όπου επικοινωνούσε με την πρωτεύουσα γιατί ο επαρχιακός δρόμος Ντερέ-Μάλεμε ανοίχτηκε μετά το 1946. Σήμερα αποτελεί ιδιαίτερη κοινότητα. Στην κοινότητα Ντερέ υπάγεται ο οικισμός Παπαδιανά.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων το χωριό πρέπει να κτίστηκε πριν 300 χρόνια. Οι πρώτοι κάτοικοί του ήταν Κρητικοί από τα γύρω χωριά Πρασές, Σκάφη κ.λ.π. Παλιότερες οικογένειες είναι οι Μαθιουδάκηδες και οι Καμισάκηδες.
Αντικρύζοντας το χωριό θα δούμε ότι τα σπίτια του Ντεσέ είναι σκορπισμένα εδώ κι εκεί. Η πρώτη γειτονιά είναι τα Μαρκουλιανά (με 2-3 σπίτια) και ακολουθούν τα Διγαλιανά, Κοτσυφιανά, Μετόχι, Δασκαλιανά, Γαροφαλιανά, Καμισιανά και Καραμιανά.
Οι γεροντότεροι από τους κατοίκους αναφέρουν ότι την εποχή της Τουρκοκρατίας κατοικούσε και εξουσίαζε το χωριό Τούρκος αγάς. Σήμερα ακόμα σώζεται το κτίσμα που θεωρούσαν σαν κατοικία του και το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Έχει διάδρομους, εσωτερική αυλή, μεγάλα δωμάτια, αποθήκες σιτηρών και λαδιού και ιδιαίτερης κατασκευής πατητήρι σταφυλιών.
Η αρχιτεκτονική του είναι ενετική, γεγονός που μας κάνει να πιστεύουμε πως το κτίριο αυτό, που κατοικούσε ο Τούρκος αγάς, είχε κτιστεί από τους Ενετούς, αλλά και κατοικήθηκε απ’ αυτούς. Αυτό το μαρτυρεί ο σημερινός ιδιοκτήτης, που χρησιμοποιεί το κτίριο σαν λιοτρύβι και ο οποίος είχε βρει μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφη παράσταση λιονταριού (σύμβολο ενετικής Δημοκρατίας) και μαρμάρινη βρύση.
Το ενετικό αυτό κτίριο είναι διώροφο. Ο δεύτερος όμως όροφος έχει διαφορετική αρχιτεκτονική δομή. Πιθανολογείται ότι συμπληρώθηκε από τον Τούρκο αγά, που παρέλαβε το κτίριο.
Στο χωριό κατοίκησαν και άλλοι πλούσιοι Τούρκοι. Σώζονται μέχρι σήμερα απομεινάρια από τα σπίτια τους. Μετά δε την αναχώρησή τους οι Έλληνες αγόρασαν τα κτήματα και έκτισαν τα σπίτια τους όπου τύχαινε να υπάρχει το τούρκικο κτήμα. Από το γεγονός αυτό εξηγείται και η μεγάλη διασπορά των σπιτιών.
Σε απόσταση 500μ. από το τελευταίο, προς τα βόρεια του χωριού σπίτι, υπάρχουν ερείπια ολόκληρου οικισμού στη θέση Καρές. Η παράδοση μας διασώζει την πληροφορία ότι υπήρχε μεγάλο χωριό, που αφανίστηκε από πανώλη, η οποία μεταδόθηκε από μια άρρωστη κότα, την οποία κουβάλησε στο χωριό ένα γεράκι.
Στην τοποθεσία Καμισιανά υπάρχει ιαματική πηγή, η οποία διαλύει τα άλατα. Στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής ήταν εγκατεστημένο στο χωριό φυλάκιο Άγγλων.
Οι εκκλησίες που υπάρχουν στο Ντερέ βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Είναι η εκκλησία της Μεταμόρφωσης (παλιά και νέα) στην τοποθεσία Μετόχι, κτισμένη πριν από την εποχή της Τουρκοκρατίας, ο Άγιος Ιωάννης στην τοποθεσία Καρές, η Αγία Κυριακή και ο Άγιος Αντώνιος.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.