Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κυδωνίας, που επίσης γράφεται Δαράτσος. Εμείς εδώ ακολουθούμε τη λαϊκή προφορά του ονόματος. Βρίσκεται δυτικά των Χανίων σε απόσταση 5χλμ. Το υψόμετρο του είναι 60μ. και ο πληθυσμός του 1435 κάτοικοι.
Το χωριό παράγει λάδι, πορτοκάλια, κηπευτικά και κρασί. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη χοιροτροφία, κτηνοτροφία, πτηνοτροφία, αλλαντοβιομηχανία, αγγειοπλαστική, υφαντική και την κατασκευή πλαστικών ειδών. Στο Νταράτσο υπάρχουν ξενοδοχειακές μονάδες.
Γύρω από το χωριό υπάρχουν οι εξής οικισμοί: Παρηγοριά, Άπτερα, Κάτω Μακρύς Τοίχος, Πάνω Μακρύς Τοίχος, Χρυσή Ακτή, Κάτω Νταράτσος, Καλαμάκι, Καβούσι.
Το όνομα του χωριού προήλθε από έναν Τουρκαλβανό αγά που λεγόταν Δοuράτσος και η καταγωγή του ήταν από το Δυρράχιο της Αλβανίας, που ιταλικά λέγεται Ντουράτσο. Αυτός στην αρχή κατοικούσε σ’ ένα παραθαλάσσιο πύργο κοντά στην εκκλησία Άγιοι Απόστολοι. Επειδή όμως κινδύνευε από τους πειρατές μετέφερε τον πύργο του στη θέση που βρίσκεται το σημερινό χωριό, που πήρε το όνομα του πύργο δεσπότη.
Σιγά – σιγά κτίστηκαν και άλλα σπίτια γύρω από τον πύργο. Σ’ αυτά κατοικούσαν ελληνικές οικογένειες που υπηρετούσαν τον αγά και καλλιεργούσαν και τα χωράφια του.
Ο Δουράτσος πιθανόν να έκτισε και το τζαμί με το μιναρέ που υπήρχε πριν από λίγα χρόνια στην κεντρική πλατεία του χωριού. Στο τζαμί αυτό στεγαζόταν το δημοτικό σχολείο του χωριού μέχρι το 1933. Τότε άρχισε να κτίζεται το σημερινό σχολείο, σε άλλη θαυμάσια τοποθεσία, που βρίσκεται στο νότιο μέρος του χωριού. Στη θέση του τζαμιού σήμερα υπάρχει ένα ελαιουργείο.
Οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού είναι κατά τα 3/4 πρόσφυγες από τη Μ. Ασία. Λίγοι είναι γνήσιοι Κρητικοί.
Οι παλιότερες οικογένειες είναι οι Γιακουμάκηδες, οι Χατζηαγγελήδες, οι Σαραβελάκηδες, οι Κουτουλάκηδες, από τη Μεσαύλια Κισάμου, οι Αντάρηδες, οι Κουφόπουλοι, οι Σαραντάκηδες, οι Πασπάτηδες και οι Δασκαλάκηδες από τη Μ. Ασία. Οι πρόσφυγες πήραν τα τουρκικά χωράφια.
Την εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρχαν τα εξής 4 μετόχια: Πλατεία Νταράτσου το Μετόχι του Τσουρούνι γενίτσαρου, Μιναρέ το Μετόχι του Λιμάρ Ρεΐζη αγά, Πλατεία Νταράτσου το Μετόχι του Μαυρουκάκη αγά και Πλατεία Νταράτσου το Μετόχι του Καντρή Μπέη αγά. Ακόμη υπήρχε και ένα χριστιανικό μετόχι, το Μετόχι του Μανόλη Γιωργιλά. Στη μάχη που έγινε με τους Τούρκους στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν και οι Έλληνες μπήκαν στα μετόχια τους.
Στην πλατεία του χωριού υπάρχει ένας πλάτανος και δίπλα του σε απόσταση 4-5μ. υπάρχει ένα πηγάδι, το Κουμπελί, κτισμένο με θόλους. Υποστηρίζεται η άποψη ότι το πηγάδι κτίστηκε την εποχή των Ενετών. Σήμερα το πηγάδι έχει πολύ λίγο νερό.
Την εποχή της Γερμανικής Κατοχής το Νταράτσο έγινε κοινότητα. Παλιότερα ανήκε στο δήμο Χανίων που επεκτεινόταν μέχρι το Γαλατά. Το 1932-34 δημιουργήθηκε η κοινότητα Γαλατά και ο Νταράτσος περιλήφθηκε στην κοινότητα αυτή. Το 1942 δημιουργήθηκε η κοινότητα του Νταράτσου στην οποία συμπεριλαμβανόταν το Βαμβακόπουλς και ο οικισμός Καλλιθέα. Το 1965-1966 οι δύο αυτοί οικισμοί αποχωρίστηκαν.
Κατά τα έτη 1940-41 έγινε συμμαχικό νοσοκομείο στον Κάτω Νταράτσο. Συγχρόνως υπήρχε ένα σύνταγμα Νεοζηλανδών και ένα τάγμα Κύπριων άοπλων, που υπηρετούσαν στο νοσοκομείο ως γιατροί, νοσοκόμοι ή μάγειροι.
Με την πτώση των αλεξιπτωτιστών, από την πρώτη κιόλας μέρα, εξοντώθηκε η μεγάλη μάζα τους από Έλληνες στρατιώτες, Νεοζηλανδούς και ένοπλους κατοίκους της κοινότητας.
Έμειναν ορισμένες φωλιές αλεξιπτωτιστών, οι οποίοι συνέχιζαν τη μάχη μέχρι που κατελήφθηκε το χωριό μετά το σπάσιμο του μετώπου στο Γαλατά. Αμέσως μετά την κατάληψη του χωριού η περιοχή του νοσοκομείου έγινε στρατόπεδο συγκέντρωσης των στρατιωτικών αιχμαλώτων Ελλήνων, Νεοζηλανδών, Άγγλων και Αυστραλών.
Την περιοχή του στρατοπέδου την είχαν περιφράξει με συρματόπλεγμα και τη φρουρούσαν Γερμανοί. Οι κάτοικοι όμως κατέβαιναν τη νύχτα στα συρματοπλέγματα κρατώντας πολιτικά ρούχα τα οποία έδιναν στους αιχμάλωτους, οι οποίοι δραπέτευαν ντυμένοι πολιτικά. Ορισμένοι από αυτούς (όπως όλοι σχεδόν οι σύμμαχοι στρατιώτες) κετέφυγαν στην Αίγυπτο με υποβρύχια.
Οι Γερμανοί στο χωριό είχαν διοίκηση συντάγματος και επιτάξαν τα καλύτερα δωμάτια των σπιτιών μένοντας με τις ντόπιες οικογένειες. Τότε δημιουργήθηκε αντιστασιακή οργάνωση, πρώτα με τα αρχικά ΠΟΕΝ και έπειτα ΕΠΟΝ, όπου οργανώθηκε το σύνολο της νεολαίας. Άλλη αντιστασιακή οργάνωση ήταν το ΕΑΜ. Οι οργανώσεις αυτές έπαιξαν σημαντικό ρόλο και αποτελούσαν το συνδετικό κρίκο της πόλης με την ένοπλη οργάνωση του βουνού.
Στο χωριό Νταράτσο υπάρχουν πολλές εκκλησίες. Της Παναγίας, του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Χαραλάμπους χρονολογούνται πριν 15 περίπου χρόνια.
Το ξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου είναι παλιό. Πριν από τη εποχή της Τουρκοκρατίας ανήκε σε Σιναίτικο μετόχι Η Αγία Μαρίνα είναι παλιά εκκλησία ανοικοδομημένη. Στον περίβολό της υπάρχει νεκροταφείο.
Στη μαγευτική τοποθεσία των Αγίων Αποστόλων ήταν παλιά οι παιδικές κατασκηνώσεις του Υπουργείου Προνοίας. Τελευταία η τοποθεσία αυτή χρησιμοποιήθηκε για τον καταυλισμό των ΛΟΚ. Πριν λίγα χρόνια αγοράστηκε από τον ΕΟΤ, για την εκτέλεση τουριστικών ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.