Νίθαυρη Αμαρίου

Χωριό της επαρχίας Αμαρίου. Βρίσκεται νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου, από το οποίο απέχει 53 χμ., στους πρόποδες του Ψηλορείτη και έχει υψόμ. 500 μ. περίπου. Έχει 350 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται με την παραγωγή κυρίως λαδιού, χαρουπιών, κρασοστάφυλων και κτηνοτροφικών.

Για την ονομασία του χωριού υπάρχουν δύο εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει ότι προήλθε από τη συνεκδοχή των λέξεων νερόθαύρεις, όταν κάποτε στο χωριό έγινε προσπάθεια να βρεθεί μεγάλη ποσότητα νερού. Η δεύτερη, που είναι και η πιθανότερη, αναφέρει ότι προήλθε από τη συνεκδοχή των λέξεων Νίδα βρεις, γιατί από το χωριό μπορεί να δει κανείς το Ιδαίον Άντρον που οι κάτοικοι το ονόμαζαν και Νίδα.

Από τάφους που βρέθηκαν στο νεκροταφείο του χωριού υπολογίζεται ότι αυτό εμφανίστηκε στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Πρέπει όμως να κατοικούνταν και στην αρχαιότητα όπως μας φανερώνουν ευρήματα λίθινης εποχής που βρέθηκαν στην τοποθεσία Ξιφές.

Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Δανδουλάκηδες, οι Φουντουλάκηδες, οι Μπικάκηδες, οι Λιοδάκηδες. οι Λαντζουράκηδες, οι Μανουσάκηδες, οι Αλεβιζάκηδες, οι Κασσωτάκηδες, οι Βοοτάκηδες, οι Αλεξανδράκηδες, οι Βασιλάκηδες, οι Αντωνάκηδες, οι Τσουπάκηδες, οι Γιαλεδάκηδες, οι Ανδρουλιδάκηδες και οι Πιπεράκηδες.

Το 1866 στην τοποθεσία Καλικάς, που βρίσκεται σε υψόμ. 1300 μ., ο Κωνσταντίνος Δανδουλάκης σε ηλικία 16 χρόνων έσωσε τους οπλαρχηγούς Τσουπάκη και Λαζουρομάρκο από τους Τούρκους και μετά σύνθεσε την παρακάτω μαντινάδα:

Στον Κ άλικα την τρύπα στα Βελαναδικα τον έσωσα τον Τσούππ και τον Μάρκο τον Λαζονρομάρκο και δεν χάθηκα ούτε στην Κρήτη ακούστηκε

ούτε στην ανωτέρα να το λαντήσει μια Τουρκιά να την εκάμει πέρα

Τον ίδιο χρόνο επίσης, στην περιοχή Στης πέτρας το νερό, κοντά στο Αρκάδι η οικογένεια των Λιονάκηδων έσφαξε όλους τους Τούρκους ενός φυλακίου και μετά κατέφυγε στη Νίθαυρη αλλάζοντας όμως το όνομα της σε Γιαμάκηδες. Το αρχικό όνομα της το ξαναπήρε μετά την απελευθέρωση της Κρήτης.

Ένα άλλο άτομο που πολέμησε σε πολλές μάχες εναντίον των Τούρκων και διακρίθηκε ήταν ο Γιάννης του Μιχάλη (έτσι ήταν οι ονομασίες την εποχή εκείνη). Σε ηλικία 4 χρόνων τον απήγαγε μαζί με τη μητέρα του ένας Τούρκος αξιωματικός και τον μετέφερε στο Μωριά, όπου έγινε γενίτσαρος. Τη μητέρα του την έκλεισαν σε ένα χαρέμι και τις λίγες φορές που είδε το γιό της τον πληροφόρησε για την καταγωγή του. Έτσι όταν πέθανε η μητέρα του, ο Γιάννης σε ηλικία 14 χρόνων άφησε τους Τούρκους και ακολούθησε τον καπετάν Πετμεζά. Μετά την Τουρκοκρατία υπηρέτησε στην προεδρική φρουρά της κυβέρνησης του Καποδίστρια. Σε ηλικία 40 χρόνων πήγε στην Κάσ-σο και γι’ αυτό αργότερα ονομάστηκε Κασσωτάκης. Αργότερα ξαναγύρισε στην Κρήτη.

Στη Μάχη της Κρήτης, πήραν μέρος από το χωριό 10 άτομα. Κατά τη διάρκεια δε της Γερμανικής Κατοχής, πολλοί κάτοικοι συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση. Σήμερα υπάρχει εδώ μνημείο προς τιμήν του Δημόκριτου Βοσκάκη που σκοτώθηκε από τους Γερμανούς.

Επίσης από “δω πέρασε κι ο Γερμανός Κράιπε, για τον οποίο λέγεται ότι τον κράτησαν τρεις μέρες σε μια μεγάλη σπηλιά στην τοποθεσία Καλικά. Εκεί τον φύλαγαν αντάρτες από το χωριό, οι οποίοι μαζί με Άγγλους αξιωματικούς θα τον συνόδευαν μέχρι την Αγία

Παρασκευή. Επειδή όμως στο χωριό υπήρχαν πολλοί Γερμανοί, οι κάτοικοι του χωριού με την ευκαιρία ενός γάμου που γινόταν γλέντησαν μαζί τους και τους μέθυσαν. Μ” αυτόν τον τρόπο κατάφερε η συνοδεία του Κράιπε να περάσει απαρατήρητη.

Οι εκκλησίες του χωριού είναι: Η Αγία Παρασκευή, παλιά εκκλησία, την οποία οι Τούρκοι μετέτρεψαν σε τζαμί. Σήμερα είναι ερειπωμένη. Λέγεται ότι οι Τούρκοι έσφαξαν την ώρα της προσευχής τους Χριστιανούς που βρίσκονταν μέσα στην εκκλησία.

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρα: Πολύ παλιά εκκλησία που βρίσκεται στο παλιό νεκροταφείο του χωριού.

Η Γέννηση της Θεοτόκου (βυζαντινή): βρίσκεται στη θέση Ασφένταμος. Κοντά στην εκκλησία που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, υπάρχει άγιασμα και λέγεται ότι σ’ έναν εορτασμό πλύθηκε εκεί ένας τυφλός και έγινε καλά. Σήμερα είναι ανακαινισμένη. Διατηρούνται πολλές ξεθωριασμένες τοιχογραφίες. Εδώ παλιότερα υπήρχε μοναστήρι, από το οποίο σώζεται η θέση των κελιών. Ο Μιχαήλ Άγγελος. Κτίστηκε πριν 80-100 χρόνια περίπου. Η Κοίμηση της Θεοτόκου: Βρίσκεται στο νεκροταφείο του χωριού. Έχει και αυτή ανακαινιστεί. Ο Άγιος Νεκτάριος: Είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού, τρίκλιτη (τα άλλα δύο κλίτη ο Άγιος Ανδρέας και η Αγία Όλγα).

Στην κοινότητα της Νίθαυρης ανήκει ο οικισμός Βαθειακά.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.

Φωτογραφία: https://www.amariguide.gr