Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αποκορώνου. Συνδέεται με τα Χανιά με ασφαλτωμένο δρόμο μήκους 33χλμ. Βρίσκεται σε υψόμετρο 175μ. και έχει 230 κατοίκους. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια αμπελιών και ελιών. Τα σημαντικότερα προϊόντα είναι λάδι, κρασί, σταφίδα και σουλτανίνα.
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές ως προς την προέλευση του ονόματος του χωριού. Ο Ξανθουδίδης σχετίζει το όνομα του χωριού με το Ίππος και υποθέτει ότι στην περιοχή θα πρέπει να υπήρχε ιερό αφιερωμένο εις Ίππον και Κόρην, από τη λέξη δε Ιπποκόριο προέρχεται και το όνομα της επαρχίας Ιπποκορώνιον και Αποκόρωνα. Ίσως πάλι στην περιοχή να υπήρχαν παλιά και καλά άλογα.
Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το χωριό λέγεται έτσι επειδή ήταν σε πεδιάδα (Νάπος = πεδιάδα) και με παραφθορά της λέξης έγινε Νίπος. Το χωριό αναφέρεται από τον Barozzi ως Νίρρο, από τον BasiIicata ως Νίρο και από τον «Καστροφύλακα» ως Νίρο το 1583.
Σύμφωνα με ένα ιστόρημα του 1573 του Θεόδωρου Τρουλλινού, που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη της Βιέννης και δημοσιεύτηκε στην Κρητική Εστία (τόμος 9ος σελ. 406), το Νίπος λεγόταν προηγουμένως Ράχη και όταν η Βενετία έστειλε διοικητή το 1550 κάποιο Νίπο, αυτός μετονόμασε τη Ράχη σε Νίπο και έκτισε ανάκτορα, δικαστήρια κ.λ.π. Ίδρυσε επίσης σχολή φρέρηδων στο χωριό Φέγγη, που από τότε μετονομάστηκε σε Φρες.
Το ιστόρημα του Τρουλλινού ίσως να μην ευσταθεί ιστορικά. Εξάλλου και η γλώσσα του δεν είναι εκείνης της εποχής, και ακόμη αν ονομαζόταν πριν Ράχη έπρεπε να αναφέρεται στις απογραφές των ίδιων χρόνων. Άλλωστε, καθώς είναι γνωστό, οι Ενετοί και οι Τούρκοι μπορεί να παραποίησαν τα ονόματα των χωριών, αλλά δεν μετονόμασαν κανένα. Τα έγραφαν όπως τα άκουγαν. Τα ονόματα των χωριών της Κρήτης έχουν αρχαιότατες ρίζες και για λόγους ιστορικούς πρέπει να παραμείνουν αναλλοίωτα.
Στο Νίπος υπάρχει βρύση, που λέγεται Ραφιόλι και υποθέτουν πως στο όνομα αυτό διαφαίνεται το όνομα του επισκόπου Ραφαήλ, που ίσως την έκτισε.
Οι πρώτοι κάτοικοι ήρθαν από τα Άπτερα, επειδή είχαν πάθει μεγάλες καταστροφές από τις επιδρομές των κουρσάρων. Μάλιστα δύο αδέλφια από κει, ο Κυριάκος Σελλάς και ο Ραφαήλ Σελλάς, δημιούργησαν αντίστοιχα τα χωριά Κυριακοσέλλια και Νίπο, όπου μάλιστα, σώζεται με το όνομα του δεύτερου, η βρύση Ραφιόλι.
Κοντά στη βρύση αυτή υπάρχει μια τοποθεσία που λέγεται Άσπρουγας. Εκεί οι κάτοικοι έδωσαν μια μάχη με τους Τούρκους, οι οποίοι λεηλάτησαν και πυρπόλησαν τις εκκλησίες και από τους 350 παπάδες και καλόγερους έσφαξαν μέσα σε μια μέρα 250. Μάλιστα κατάστρεψαν το θαυμάσιο ανάκτορο, που ονομαζόταν Πουπέ (κούκλα). Το παλάτι αυτό ήταν τριόροφο μεγάλης έκτασης. Σώζεται η πόρτα, συγκεκριμένα το κατώφλι του τρίτου ορόφου. Υπάρχει και δεξαμενή αλλά δεν έχουν γίνει ανασκαφές.
Κατά τις επαναστάσεις το χωριό ήταν τόπος μαχών και επαναστατικών συγκεντρώσεων. Πολλοί κάτοικοι του χωριού πήραν ενεργό μέρος στην περίφημη Μάχη της Κρήτης. Ακόμη και στο Μακεδονικό αγώνα πολλοί οπλαρχηγοί πρωτοστάτησαν. Ο Εμμανουήλ Κατσίγαρης, οπλαρχηγός στο Μακεδονικό αγώνα. κατάγεται από εδώ και τιμήθηκε για την προσφορά του. Στη Θεσσαλονίκη υπάρχει προτομή του.
Στην περιοχή του Νίπου σώζονται Δώδεκα εκκλησίες. Βόρεια του χωριού είναι η εκκλησία της Παναγίας της Περβολίτισσας ή Περιβολιτσιανή, αφιερωμένη στο Γεννέθλιο της Θεοτόκου (γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου). Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Τρουλλινού, που προαναφέραμε, υπήρξε σχολή ζωγραφικής. Η εκκλησία ήταν ίσως έδρα επισκοπής από παλιά. Εδώ έχουν ταφεί πολλοί μοναχοί και ιερείς μεταξύ δε αυτών και ο επίσκοπος Ραφαήλ. Εδώ ήταν η Ενετική Σχολή των Φρέρηδων, που μετά έγινε χριστιανικό μοναστήρι.
Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό, ένα μικρό βυζαντινό εκκλησάκι το οποίο το γκρέμισαν και έφτιαξαν νέα εκκλησία. Σώζεται η πολύ παλιά εικόνα της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, ένας σταυρός ευλογίας, και μια μικρή εικόνα του Αγίου Αντωνίου σε ξύλο.
Επίσης σώζονται και παλιά κεραμίδια, που έχουν φυλαχθεί, καθώς και δύο πλαίσια εικόνων παλιά και σκαλιστά. Σώζεται ακόμα και ένα τμήμα του παλιού σκαλιστού τέμπλου, που έχει τοποθετηθεί στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Την εκκλησία αυτή την έκτισε ο εφημέριος Αριστείδης Παπαδάκης ο οποίος πέθανε την ώρα που δούλευε σε ηλικία 42 χρόνων το 1931.
Στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, σώζονται τοιχογραφίες βυζαντινού και κοπτικού ύφους. Εδώ είναι το κοιμητήριο του χωριού. Η εκκλησία, που είναι αφιερωμένη στο ‘Άγιο Πνεύμα έχει ανακαινιστεί. Υπάρχει μια πολύ παλιά εικόνα σχεδόν κατεστραμμένη. Υπάρχει επίσης η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, που είναι πολύ παλιά. Στο χωριό υπάρχουν και πολλά ξωκλήσια.
Από τις παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Χριστουλάκηδες, οι Κακατσάκηδες, οι Παυλάκηδες, οι Πουπάκηδες, οι Κιαγιαδάκηδες, οι Βαρανάκηδες, οι Κοτσιφάκηδες, οι Πολογιωργάκηδες, οι Μελιγκουνάκηδες, οι Κουρομιχελάκηδες.
Βορειοδυτικά και κάτω από το χωριό υπάρχει ρεματιά που κατεβαίνει από τα Λευκά Όρη. Στην κοίτη του χειμάρρου βρίσκεται η βρύση Άνιτσα. Εδώ σύμφωνα με το θρύλο βρίσκεται μεγάλος θησαυρός. Λέγεται ότι στις λεκάνες που υπάρχουν στο άκρο του πλακόστρωτου έχυναν το χρυσό και τον έκρυβαν σε μέρος άγνωστο. Υπάρχει και σχετικό δίστιχο που λέει:
«Στnv Άvιτσα, στη Μπάvιτσα και στου Καλερογιάvvn
ο θnσαυρός που κρυβεται, ποιος άξιος να τον βγάλει;»
Η Μπάνιτσα είναι χείμαρρος νότια έξω από το χωριό Πεμόνια Αποκορώνου και Καλερογιάννης είναι τοποθεσία πάνω στα Λευκά Όρη.
Στην άκρη της κοιλάδας της Γεωργιούπολης και στο νότιο μέρος του Νίπου τους χειμερινούς μήνες Δεκέμβριο ως Μάρτιο αναβλύζει από τη μέση ενός χωραφιού μεγάλη πηγή νερού που ονομάζεται Βορθός.
Ύστερα από μεγάλη βροχή μαζί με το νερό που αναβλύζει εξέρχονται εκατοντάδες χέλια.
Όταν σταματήσει να αναβλύζει το νερό, τα χέλια παγιδεύονται και τα συλλαμβάνουν οι παρευρισκόμενοι. Το Μάιο με το όργωμα του αγρού ισοπεδώνεται το μέρος χωρίς να μένει κανένα ίχνος.
Τοποθεσία, ιστορία, θρύλοι και θαύματα παλαιά και νέα υπό Κιαγιαδάκη Χαράλαμπου Ελευθερίου κάτοικου Νίπου Αποκορώνου.
Ερχόμενοι από το χωριό Βρύσες προς το χωριό Νίπος, φθάνουμε στους πρόποδες του λόφου στη θέση Γράσα. Πάνω απ’ αυτό βρίσκεται το χωριό Νίπος.
Δυτικά της κοίτης του διερχόμενου ποταμού και σε απόσταση 700 μέτρων στο τέλος της Γράσας στο δεξιό μέρος βρίσκουμε την εκκλησία Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Έλειπε μόνο η στέγη. Πριν περίπου 10 χρόνια σκεπάστηκε την ημέρα της γιορτής του 8 Μαΐου. Σε απόσταση 10 μέτρων αναβλύζει νερό. Ίσως ήταν η εκκλησία της Γράσας και Αδύτων.
Στην απέναντι πλευρά της εκκλησίας, στη δυτική πλαγιά, σε ύψος 70 περίπου μέτρων, λέγεται ότι ήταν το χωριό Άδυτα. Η εκκλησία που βρίσκεται εκεί, ήταν όπως και η προηγούμενη. Σκεπάστηκε πριν από 50 χρόνια την ημέρα της γιορτής της Υπαπαντής στις 2 Φεβρουαρίου. Ήταν εκκλησία Αδύτων και Γράσας.
Κατεβαίνοντας το λόφο και δυτικά, σε απόσταση 700 μέτρων γίνεται η συμβολή των ποταμών Άννιτσας και Ραφιόλι. Στη δεξιά πλευρά του ποταμού Ραφιόλι και σε απόσταση 100 μέτρων συναντούμε τη βρύση Ραφιόλι. Λέγεται ότι την κατασκεύασε ο Επίσκοπος Ραφαήλ.
Στο αριστερό μέρος του ποταμού, όταν προχωρήσουμε δυτικά εντός του ποταμού και σε απόσταση 100 μέτρων, σε απότομη πλαγιά ύψους 20 μέτρων, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, που λειτουργείται την 17η Ιανουαρίου, ημέρα της γιορτής του Αγίου.
Ανεβαίνοντας το δρόμο πάνω από το κοίλωμα, που βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου αριστερά και προς το νότο συναντούμε στην κορυφή την εκκλησία της Παναγίας της Περβολιτσιανής. Κτίστηκε πριν περίπου 1100 χρόνια και γιορτάζεται στις 8 Σεπτεμβρίου.
Η Γέννηση της Θεοτόκου ήταν έδρα επισκοπής. Έχουν ταφεί πέντε (5) επίσκοποι: Γεράσιμος, Ραφαήλ, Χρυσόστομος, Αθανάσιος και ένας άλλος, του οποίου το όνομα είναι δυσανάγνωστο. Είχε τοιχογραφίες, οι οποίες έχουν καταστραφεί. Μόνο στην κόγχη του ιερού αποσβεστώθηκαν πριν από περίπου πέντε χρόνια δύο θαυμάσιες αγιογραφίες: Ο Άγιος Αθανάσιος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Προχωρώντας πάνω στο λόφο, δυτικά στη θέση Αρμός υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Πριν από περίπου 50 χρόνια ήταν ένας σωρός από πέτρες. Σήμερα έχουν εξαφανιστεί.
Κατεβαίνοντας το λόφο Αρμός προς το νότο συναντούμε μέσα σε χείμαρρο τη Βρύση Άννιτσα. Δυτικά του ποταμού και σε απόσταση περίπου 100 μέτρων στο δεξιό μ έροτ; στη θέση Λαγκωνές είναι η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Οι τοίχοι σώζοντο σε ύψος περίπου 2 μέτρων. Πριν από 10 χρόνια υψώθηκε και σκεπάστηκε η εκκλησία. Από τότε λειτουργείται την ημέρα της γιορτής της 17 Ιουλίου.
Πιστεύεται ότι παλαιότερα, πριν καταστραφεί, την ημέρα της γιορτής της και μετά τη λειτουργία χάνετο ένας άνθρωπος. Αν ήταν αλήθεια, ίσως αυτό να ήταν και η αιτία, που ερημώθηκε.
Διασχίζοντας τον ποταμό προς αριστερά, απέναντι δια μέσου της πλαγιάς προς νότο, φθάνουμε στο δρόμο Βρύσες – Νίπος – Τζιτζιφιές.
Στο δυτικό άκρο και σε απόσταση περίπου 200 μέτρων από το χωριό Νίπος συναντούμε το Νεκροταφείο, όπου βρίσκεται η εκκλησία Άγιος Αθανάσιος, που γιορτάζεται στις 18 Ιανουαρίου. Ήταν γεμάτη τοιχογραφίες. Δυστυχώς όμως, είναι τελείως κατεστραμμένες εκτός από την κόγχη του ιερού. Κτίστηκε πριν από 700 και περισσότερο χρόνια.
Κατεβαίνοντας το λόφο προς νότο και σε απόσταση 600 μέτρων συναντούμε το εξωκλήσι Άγιος Γεώργιος ο Δαφνίτης, όπου μέχρι τα 1910 μέσα σε μία συστάδα δάφνες και κάτω από δύο πλάκες ήταν τοποθετημένη η εικόνα του Αγίου, γι’ αυτό και πήρε το όνομα Δαφνίτης.
Στο χωριό Νίπος πριν το 1870, κατοικούσαν ακόμα λίγοι Τούρκοι Ένας Αγάς, που έβλεπε τους κορμούς των δαφνών, τόσο ευλύγιστους, ήθελε να κόψει μία δάφνη, να κάμει ζυγό για το ζευγάρι του. Οι παρευρισκόμενοι του είπαν ότι ο Άγιος τιμωρεί όποιον κόψει δάφνες. Δεν άκουσε. Πήρε το σάρακα και άρχισε να κόβει. Έμεινε όμως ακίνητος. Άρχισε να κάνει τάματα, που δε μπορούσε να τα δώσει Κάτοικοι του χωριού και ο ιερέας πήγαν κοντά του. Ο ιερέας, του έκανε μία ευχή και αμέσως λευτερώθηκε. Δεν είναι γνωστό τι έδωσε.
Όταν το 1910-1911 κάποιο παιδί δαιμονίστηκε οι γονείς του ονειρεύτηκαν από τον Αγ. Γεώργιο να το πάνε στην Τήνο, να γίνει καλόγηρος και να κτίσουν μία εκκλησία, που μέχρι τότε η εικόνα της ήταν κάτω από τις πλάκες. Έτσι θα γινόταν καλά. Πράγματι, έτσι έγινε. Όταν έγινε καλόγηρος θεραπεύτηκε. Έκτισαν τότε στο κτήμα που τους παραχώρησε ο Κιαγιαδάκης Ελευθέριος, πατέρας του διηγούμενου την ιστορία του χωριού, την εκκλησία.
Επειδή όμως δεν υπήρχαν χρήματα έκτισαν μία μικρή συναρμολογώντας τις προηγούμενες καντουνάδες. Έτσι ήταν μέχρι το 1960.
Το έτος 1924 ένας από το χωριό Ασκύφου Σφακίων ερχόταν στο Νίπος για να δει τους συγγενείς του. Στο δρόμο νυχτώθηκε. Περνώντας έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου πήρε ένα κορμό δάφνης. Μόλις το πήρε το ξύλο άρχισε να βαραίνει και μετά δυσκολίας έφθασε στο σπίτι του θείου του. Το έριξε κάτω και κτύπησε να του ανοίξουν. Μόλις του άνοιξαν ακούει μία πέτρα να τον κτυπά και έπειτα μία δεύτερη. Νομίζοντας ότι, είναι παιδιά, είπε στο θείο του να τα μαλώσει. Μόλις κάθισε στην καρέκλα ένα ρίγος τον κυρίευσε. Κουβεντιάζοντας είπε πως περνώντας από ένα σπίτι, έτσι φαινόταν η εκκλησία, πήρε ένα ξύλο δάφνης. Όλοι τότε, του είπαν να πάει πίσω το ξύλο, γιατί όποιος πάρει δάφνη τιμωρείται από τον Άγιο. Έτσι και έγινε. Αμέσως έγινε καλά.
Στο διηγούμενο συνέβη το πιο κάτω γεγονός.
Το 1913, σε ηλικία 10 χρόνων, μήνας Οκτώβριος με τα πρωτοβρόχια, είδε στον ύπνο του, πως άρχισε να βρέχει και να πέφτουν κεραυνοί που περνούσαν από την πόρτα προς τον κήπο. Αμέσως, άρχισε να συσπειρώνεται. Τότε, παρουσιάστηκε ο Άγιος Γεώργιος ο Δαφνίτης. Άρπαζε τους κεραυνούς και τους πετούσε στον κήπο. Άλλους τους κτυπούσε με το κοντάρι του. Ξύπνησε κι όμως ούτε έβρεχε, ούτε άστραφτε. Σε λίγες μέρες, εκεί που με ένα άλλο άνθρωπο έσπερναν τα χωράφια άρχισε να βρέχει και να πέφτουν κεραυνοί. Ένας πέρασε ανάμεσά τους και έπεσε σε απόσταση 20 μέτρων, χωρίς να πάθουν τίποτε. Εκεί, όπου έπεσε ήταν μία γυναίκα που λιποθύμησε. Από τότε σχηματίστηκε ένας όγκος στο κεφάλι της, που είχε μέχρι το θάνατό της.
Στα 30 του χρόνια και μετά το θάνατο του πατέρα του συνειδητοποίησε το θαύμα και ζήτησε την εκκλησία, που άρχισε ήδη να καταρρέει να την ξανακτίσουν και να τη μεγαλώσουν. Τη μεγάλωσαν όμως δυστυχώς πολύ λίγο. Συνειδητοποιώντας το θαύμα, παρακάλεσε τον ιερέα του χωριού και λειτουργεί την εκκλησία στις 3 Νοεμβρίου που είναι η ανακομιδή των λειψάνων. Δώρησε μετά στην εκκλησία όλο το κτήμα.
Προχωρώντας προς ανατολάς του Αγίου Γεωργίου περνούμε διαμέσου των συνοικισμών Κατούνες και φθάνουμε στο δρόμο Βρυσσών – Νίπους. Ανεβαίνοντας και σε απόσταση 200 μέτρα από το χωριό και κάτω από το δρόμο σε απόσταση 100 μέτρα συναντούμε την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος, που γιορτάζεται το Πάσχα.
Φθάνοντας στην πλατεία του χωριού στο ανατολικό μέρος ήταν το νεκροταφείο των Τούρκων «μεζάρια», τώρα είναι καφενείο. Απέναντι από τα μεζάρια είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Δυτικά της εκκλησίας σε απόσταση 100 μέτρων είναι ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Όταν στις 15 Αυγούστου του 1870 πήγαινε ο ιερέας του χωριού Παπαμακάριος να λειτουργήσει συνάντησε έναν Τούρκο, ο οποίος του είπε ότι όλη νύχτα ήταν άυπνος, γιατί άκουγε ψαλμωδίες και τώρα πάλι θα λειτουργήσει ; Ο ιερέας κατάλαβε ότι ήταν αγγελική λειτουργία. Αυτά τα διηγήθηκε η ανεψιά του ιερέα, Γαρυφαλιά, σύζυγος Νικολάου Ηλιάκη, που πέθανε πριν 10 χρόνια.
Πίσω από το ναό της Παναγίας, ανατολικά σε απόσταση 200 μέτρων, βρίσκεται ο καθεδρικός ναός του χωριού Τίμιος Σταυρός, που γιορτάζεται στις 14 Σεπτεμβρίου. Ήταν μία μικρή εκκλησία σε σχήμα σταυρού μετά τρούλλου. Κτίστηκε πριν από 1100 χρόνια. Ήταν γεμάτη με τοιχογραφίες ασβεστωμένες. Πάνω από την πόρτα της εισόδου σχηματίζετο ένα τρίγωνο με καντουνάδες. Σε κάθε καντουνάδα υπήρχε ένα πήλινο πινακίδιο ζωγραφισμένο. Μετά την κατεδάφιση του ναού τίποτε δε διασώθηκε παρά μόνο η εικόνα του Τίμιου Σταυρού 1100 χρόνων, της Ζωοδόχου Πηγής και το πάνω μέρος των επιχρυσωμένων τέμπλων, που έχουν τοποθετηθεί στην εκκλησία Αγίου Γεωργίου του χωριού. Μερικά κεραμίδια, που διέσωσε ο διηγούμενος φυλάγονται στην αποθήκη της εκκλησίας.
Η εκκλησία, σύμφωνα με την παράδοση κτίστηκε από κάποιο Κυργιάκο Σελά, άριστο τεχνίτη, που κατοίκησε σ’ ένα χωριό του Αποκορώνου και ονομάστηκε «Κυργιακοσέλια».
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.