Νέα Φιγαλεία Ηλείας

Η Νέα Φιγαλεία είναι κτισμένη αμφιθεατρικά σε επτά κατάφυτους λόφους στις παρυφές του όρους Μίνθη σε μέσο υψόμετρο 480 μέτρων. Έχει υπέροχη θέα προς το Ιόνιο Πέλαγος και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον ποταμό Νέδα που είναι το φυσικό σύνορο με τη Μεσσηνία. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Ζαχάρως – Φιγαλείας και κατά την απογραφή του 2011 αριθμούσε 1.033 κατοίκους.

Η ιστορία του χωριού που παλιότερα ονομαζόταν Ζούρτσα ξεκινά γύρω στον 11ο-12ο αιώνα μ.Χ. λίγο μετά τη δημιουργία του ιστορικού Μοναστηριού της Ζούρτσας (Παναγίας της Λιγοβάης ή Βόγαλις) που χτίστηκε το 975 μ.Χ. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ήταν ένα μικρό χωριό, αλλά εξελίχθηκε σε λαμπρό κεφαλοχώρι του Μoριά κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Η πρώτη γραπτή αναφορά για τη Ζούρτσα είναι το Χρυσόβουλο του Μυστρά που υπογράφηκε το 1321 και αναφέρει ότι όλη η περιοχή μαζί με το Μοναστήρι είχε παραχωρηθεί στο Μοναστήρι του Βροντοχίου στο Μυστρά.  Η Ζούρτσα και όλη η περιοχή της Φυγαλείας ανήκε στο Δεσποτάτο του Μυστρά και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έως και το 1460 μ.Χ. όταν κατελήφθη από τους Τούρκους.

Η Τουρκοκρατία στην περιοχή της Φιγαλείας διήρκεσε για 330 χρόνια και είχε δύο φάσεις. Η πρώτη ξεκίνησε το 1460 και τελείωσε το 1685 με την έλευση των Βενετών και η δεύτερη κράτησε από το 1715 έως το 1821. Στο μεσοδιάστημα 1685-1715 η περιοχή τελούσε υπό βενετική κατοχή για 30 χρόνια όταν οι Τούρκοι επανέκτησαν τα εδάφη.

Επί τουρκοκρατίας υπαγόταν διοικητικά και δικαστικά στην επαρχία (καζάς) της Αρκαδιάς, ήταν έδρα του αντίστοιχου τότε Δήμου (περιφέρεια-κόλι της Ζούρτσας) που περιελάμβανε 10-15 χωριά. Εκτιμάται ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στο χωριό ήταν εγκατεστημένες περισσότερες από 90 τούρκικες οικογένειες σε σύνολο 200-250. Με την εγκατάσταση αυτή, πολλοί από τους κατοίκους διασκορπίστηκαν για ασφάλεια σε δυσπρόσιτους γειτονικούς προορισμούς, ενώ στο χωριό παρέμεναν κυρίως οι προύχοντες. Οι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν στη δυτική πλευρά της Ζούρτσας, η οποία είχε θέα προς το Ιόνιο και οι Έλληνες χριστιανοί Ζουρτσάνοι παρέμειναν στην ανατολική πλευρά. Οι Τούρκοι με τους χριστιανούς Έλληνες είχαν μάλλον αρμονικές σχέσεις. Υπήρχαν δύο τζαμιά στην κεντρική ρούγα, ενώ μέχρι σήμερα έχουν διατηρηθεί λίγα μόνο τοπωνύμια από εκείνη την εποχή, όπως Ιλάκια (Ιμλάκια), που σημαίνει δημόσιο κτίσμα, με δύο ωραιότατα επάλληλα πέτρινα αλώνια για την εξυπηρέτηση όλων των κατοίκων, Κατρίσπαη από την οικία-οχυρό του Τούρκου Σπαχή-Καδρίσπαη και του Κόνιαρη.

Με την έναρξη της επανάστασης του 1821, οι εγκατεστημένοι στη Ζούρτσα Τούρκοι κατέφυγαν στο Φανάρι. Οι κάτοικοι της περιοχής εξεγέρθηκαν αμέσως και είναι ξακουστοί οι Ζουρτσάνοι οπλαρχηγοί και πολλά τα τέκνα της Ζούρτσας που συνεισέφεραν στον αγώνα της Επαναστάσεως. Τον Οκτώβριο του 1825 ο Ιμπραήμ έκανε εκστρατεία κατά των περιοχών Φαναρίου και Αρκαδιάς και επιτέθηκε με ισχυρές δυνάμεις κατά της Ζούρτσας την οποία υποστήριζε ο Αθανάσιος Γρηγοριάδης με το στρατιωτικό τμήμα του. Οι Ζουρτσάνοι αγωνιστές πολέμησαν σθεναρά κατά του Ιμπραήμ αλλά η Ζούρτσα εν τέλει κατελήφθη και πυρπολήθηκε. Τον Απρίλιο του 1827 ο Ιμπραήμ επιτέθηκε ξανά και πυρπόλησε το χωριό. Οι Αρκαδινοί (και οι Ζουρτσάνοι) υπό τον Γενικό Οπλαρχηγό Αθανάσιο Γρηγοριάδη πολέμησαν ακόμη στη μάχη του Αετού, των Δερβενίων, της Μονής Καλαβρύτων, της Κανακερίας και Αλφειού. Στα τέλη του 1827 ο Ιμπραήμ επιτέθηκε πάλι εναντίον της Επαρχίας Αρκαδιάς και επανεκατέλαβε την πολύπαθη και ιστορική Ζούρτσα. Έπειτα ο Ιμπραήμ δεν ξαναπέρασε από τη Ζούρτσα και εν τέλει το 1828 επήλθε η τελική του ήττα.

Στην επίσημη απογραφή του 1879 η Ζούρτσα αριθμούσε 1505 κατοίκους, δείγμα της ραγδαίας ανάπτυξής της κατά τα πρώτα χρόνια δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Επί της Βαυαρικής Αντιβασιλείας του Όθωνα το 1833, έκλεισε η ιστορική Μονή της Ζούρτσας Υπεραγίας Θεοτόκου Λιγοβάης (ανδρική) και όλη η περιουσία του μοναστηριού μοιράστηκε σε κτήματα και αμπέλια στους κατοίκους με κλήρο.

Στη σημερινή Νέα Φιγαλεία δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο αποκατεστημένος βυζαντινός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, γνωστός ως Μοναστήρι, και η εκκλησία του Αγίου Ονουφρίου, σε ύψωμα με όμορφη θέα. Στο χωριό λειτουργεί  Λαογραφικό Μουσείου που στεγάζεται σε όμορφο πετρόχτιστο κτίριο και διαθέτει μια αξιόλογη συλλογή με οικιακά σκεύη, αργαλειό, ενδυμασίες, αγροτικά εργαλεία, εκκλησιαστικά αντικείμενα κ.ά. Χαρακτηριστικές του χωριού είναι οι όμορφες πέτρινες βρύσες που είναι διάσπαρτες τόσο μέσα στο χωριό όσο και στη γύρω περιοχή.

Νοτιοανατολικά της Νέας Φιγαλείας, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Φιγαλείας, που κατείχε τη θέση του ομώνυμου σύγχρονου οικισμού. Η Φιγαλεία υπήρξε σημαντική αρκαδική πόλη της αρχαιότητας και οι κάτοικοί της ήταν εκείνοι που ανέγειραν κατά τους Κλασικούς Χρόνους (τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.) τον περικαλλή ναό του Επικούριου Απόλλωνα στη θέση «Βάσσες» του όρους Κωτιλίου, καθώς ο θεός τούς είχε απαλλάξει από επιδημία πανώλης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η Φιγαλεία περιβαλλόταν από ισχυρή οχύρωση (σώζονται τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου σε μεγάλο ύψος), ενώ αρχαίες πηγές κάνουν λόγο για αγορά, γυμνάσιο, θέατρο, καθώς και για ιερά της Αρτέμιδος Σωτήρος, του Διονύσου Ακρατοφόρου και της Ευρυνόμης. Τα νομίσματα της πόλης μαρτυρούν πως υπήρχε λατρεία της Υγείας, του Ασκληπιού, της Αφροδίτης και της Νέδας ή Τύχης. Το πλέον αξιόλογο ανασκαμμένο μνημείο της αρχαίας Φιγαλείας είναι ο ναός της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος, σε χαμηλό λόφο που είχε κατοικηθεί από τους Προϊστορικούς Χρόνους. Ο ναός αποτελούσε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της αρχαίας Φιγαλείας και η επιρροή του εκτεινόταν και πέραν των ορίων της Αρκαδίας. Εκτός από το ναό της Αθηνάς και του Διός Σωτήρος έχουν ανακαλυφθεί μία κρήνη των Πρώιμων Ελληνιστικών Χρόνων και ταφικά μνημεία της Ελληνιστικής Εποχής, που παρουσιάζουν ομοιότητες με εκείνα της Αλίφειρας και της Μεσσήνης.

Στη Νέα Φιγαλεία αναβιώνει κάθε Ιούνιο το έθιμο του Αγιάννη του Ριγανά με το άναμμα της φωτιάς. Στη γιορτή προσφέρεται παραδοσιακή ριγανάδα και διοργανώνεται παραδοσιακό γλέντι με μουσική και χορό. Άλλα έθιμα που παραμένουν αναλλοίωτα είναι οι Μπούλες και οι μασκαράδες που  περιφέρονται τις Απόκριες στο χωριό κάνοντας θόρυβο για να φύγουν τα κακά πνεύματα και να χαρούν τον ερχομό της Άνοιξης, καθώς και το κάψιμο του Ιούδα την Κυριακή του Πάσχα.

 

Φωτό: http://zourtsa.gr/ZFotoGenikes.htm (Σύλλογος Νέων Φιγαλειέων (Ζουρτσάνων) Αθήνας-Πειραιά Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ )