Η πανέμορφη κωμόπολη της Μόρφου βρίσκεται στην δυτική κεντρική πεδιάδα του νησιού, κοντά στον ποταμό Σερράχη (υπάγεται στα κατεχόμενα εδάφη του νησιού).
Στο λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας του Ιωάννη Σταματάκου, η λέξη «θεό-μορφος» παρουσιάζεται ως σύνθετη, από το «θεός» και «μορφή», που σημαίνει θεοειδής, δηλαδή ο έχων θεία μορφή. Στο έπος Ιλιάδα του Ομήρου, οι μεγάλοι ήρωες περιγράφονται με επίθετα που στη νεοελληνική γλώσσα δύναται να ερμηνευτούν με το επίθετο «θεόμοιαστος», λόγου χάρη «θεοείκελ Αχιλλεύ», «Αλέξανδρος θεοειδής». Στην χριστιανική γραμματεία ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας, ο Μέγας Αθανάσιος γράφει για τους πρωτόπλαστους: «από της γης χουν λαβών ο Δημιουργός, θεόμορφον ζώον κατεσκεύασεν τον πρωτόπλαστον». Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι η χριστιανική γραμματεία προσεγγίζει την έννοια της θεοείδιας με συγκεκριμένο τρόπο, δηλαδή ως μια σχέση με τον μοναδικόν θεόν, τον Δημιουργό των πρωτοπλάστων.
Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, στην κώμη της Μόρφου κατά τους προχριστιανικούς χρόνους τιμούσαν την Αφροδίτη ως θεά Μορφώ. Ανάλογη λατρεία συναντούμε στην Λακωνία και στο Άργος. Πιθανόν, τα αρχαιοελληνικά φύλα που εγκαταστάθηκαν στον κάμπο της Μόρφου, μετέφεραν και την εφέστια θεά τους, της οποίας η προσφώνηση έγινε και όνομα του τόπου.
Μια άλλη εκδοχή που αφορά την ονομασία της περιοχής αναφέρει ότι ο πρώτος κάτοικος είχε το όνομα Θεόμορφος. Οι Γάλλοι κατά τη περίοδο της Φραγκοκρατίας χρησιμοποίησαν το μόριον de ως δηλωτικό ευγενείας και γνωρίζουμε για την ύπαρξη του κόμη de morfou.
Tον 10ο αιώνα η Κύπρος γίνεται κομμάτι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Την περίοδο αυτή κτίζονται ναοί και μοναστήρια. Η Μονή του Αγίου Γεωργίου Οριάτη, πλησίον της Θεομόρφου, σήμερα στέκεται αγέρωχα στο ύψωμα του Ριγάτη, πλάι της κοινότητας Κυρά της Μόρφου. Στα βυζαντινά χρόνια, τον 10ο αιώνα, ονομαζόταν του Οριάτου, δηλαδή αυτού που φυλάττει τα σύνορα, του Ακρίτα.
Στο ναό του Αγίου Μάμα βρίσκεται μια σαρκοφάγος, και επάνω της τρεις εικόνες: στο κέντρο, επί λέοντος καθήμενος, ο Άγιος Μάμας. Εκ δεξιών του βρίσκεται ο Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλύτης, σε κόκκινο άλογο και εκ αριστερών ο Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, σε λευκό άλογο. Δίπλα από την Μονή του Αγίου Μάμαντος, οι Μορφίτες έκτισαν, μεταξύ 1920-1930, το ναό του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Την ίδια εποχή οι Κατωζωδιάτες ανοικοδόμησαν στη στράτα της Ζωτίας τον Άγιο Γεώργιο των Ξαλώνων. Ευσεβής παράδοση, των προγόνων να συνδέεται με μονοπάτι η Μονή του Αγίου Γεωργίου του Οριάτη με το εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου των Ξαλώνων. Στην περιοχή συνηθιζόταν η φράση: «έρχεται ο Ριάτης στα έξω αλώνια του».
Η πεντάτρουλη εκκλησία των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος στην Περιστερώνα, χρονολογείται στις αρχές του 10ου αιώνα, και είναι πιθανόν να αντικατέστησε προγενέστερη εκκλησία που κατέστρεψε ο Νταμιάνα το 911.
Η Μόρφου στην περίοδο της Φραγκοκρατίας ήταν σημαντικό γεωργοκτηνοτροφικό αγροτικό κέντρο. Στα χρόνια της Ενετοκρατίας, το φέουδο της Μόρφου πέρασε σε πλούσια ορθόδοξη οικογένεια, τους Συγκλητικούς.
Όσον αφορά την παιδεία το πρώτο ελληνικό σχολείο ιδρύθηκε το 1852 στη Μονή του Αγίου Μάμα. Μέχρι τότε οι ιερείς δίδασκαν τα παιδιά. Το πρώτο νηπιαγωγείο ιδρύθηκε το 1917 και στεγαζόταν με το δημοτικό σχολείο. Οι μαθητές είχαν έναν δάσκαλο και ήταν 130 συνολικά.
Σημαντικό να αναφερθεί μεταξύ άλλων το Σωματείο «Διγενής Ακρίτας», ο αθλητικός σύλλογος «Ελευθερία» που ιδρύθηκε το 1922 και το 1933 η ποδοσφαιρική ομάδα του Ηρακλή. Το 1933 ιδρύθηκε η «Φιλόπτωχος αδελφότης» για την βοήθεια των φτωχών. Η Μόρφου διέθετε σιδηρόδρομο από το 1921, με το όνομα «Αστέρ-Πατέ».
Η γεωργία την εποχή αυτή είχε ανάπτυξη. Τον Ιανουάριο του 1897 οι Μορφίτες δημιούργησαν συνεταιρισμό και κατόρθωσαν να έχουν 4 πηγές νερού για την άρδευση της γης. Καλλιεργούσαν πορτοκαλιές, λεμονιές και διάφορα άλλα είδη. Το 1907 ιδρύθηκε δενδροκομείο. Από το 1908 άρχισαν να γίνονται Γεωργικές Εκθέσεις με εκθέτες γεωργούς, κτηνοτρόφους και βιομηχάνους της περιοχής που προωθούσαν τα εμπορεύματα τους.
Τον Οκτώβριο του 1932 ιδρύθηκε το Γεωργικό Κολλέγιο Μόρφου που είχε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της γεωργίας στην περιοχή. Από τον Απρίλιο του 1912 ιδρύθηκε υφαντουργείο.
Ιδιαίτερη συμμετοχή είχε η Μόρφου στο κίνημα των Οκτωβριανών οπότε καταδικάστηκαν για τα επεισόδια αρκετοί Μορφίτες.
Ως συμπέρασμα της παραπάνω συνοπτικής αναδρομής, η πόλη της Μόρφου και οι κάτοικοί της χαρακτηρίζονταν ανέκαθεν από εργατικότητα και φιλοπρόδο αίσθημα.
Φωτογραφία: https://www.apopseis.com/mnimi-morfou-agapimenis-osa-chronia-ki-an-perasoun-den-boroun-na-diagrapsoun-i-na-plastografisoun-tin-istoria-tis-agapimenis-polis-mas