Μονοδένδρι Ιωαννίνων

Χτισμένο σε υψόμετρο 1.060 μ. το Μονοδένδρι, το παραδοσιακό χωριό των Ιωαννίνων, συνδυάζει τη φυσική ομορφιά με τη μαγευτική θέα προς τις πλαγιές της Τύμφης και της Αστράκας, τα λιθόκτιστα σπίτια και τα γραφικά καλντερίμια. Eίναι ένα από τα περίφημα Ζαγοροχώρια, ανήκει στον Δήμο Ζαγορίου και κατά την απογραφή του 2011 είχε 129 κατοίκους.

Το όνομά του οφείλεται πιθανότατα σε ένα μεγάλο έλατο που υπήρχε στο χωριό έως το 1840. Το χωριό ιδρύθηκε το 1412 δίπλα στον Βοϊδομάτη, παραπόταμο του Αώου, και στο φαράγγι του Βίκου. Αρχικά, το Μονοδένδρι και το διπλανό χωριό Βίτσα αποτελούσαν από κοινού μία κοινότητα, αλλά κατά τον 17o αιώνα αυτονομήθηκαν κυρίως λόγω της αύξησης του πληθυσμού.

Το Μονοδένδρι γνώρισε μεγάλη οικονομική και εμπορική ακμή τον 18ο και 19ο αιώνα, περίοδο που  ανεγέρθηκαν πολλές εκκλησίες, σχολεία και αρχοντικά από τους ευεργέτες του. Το χωριό είναι η  γενέτειρα των εθνικών ευεργετών της χώρας μας Μάνθου και Γεωργίου Ριζάρη, οι οποίοι ήταν μεγαλέμποροι με έδρα την Ρωσία. Οι αδελφοί Ριζάρη έδωσαν πολλά χρήματα στον απελευθερωτικό αγώνα της Ελλάδας και διέθεσαν την περιουσία τους για την ίδρυση και λειτουργία της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής. Με χρήματα από το κληροδότημα των αδελφών Ριζάρη λειτουργεί σήμερα η χειροτεχνική σχολή όπου δημιουργούνται όμορφα υφαντά και κεντήματα. Στο Μονοδένδρι λειτουργεί  το Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο που φιλοξενεί αξιόλογες διεθνείς καλλιτεχνικές εκθέσεις. Στο σπίτι των αδελφών Ριζάρη στεγάζεται το Δημοτικό σχολείο με τις προτομές των ευεργετών να ατενίζουν τις κορυφογραμμές της Τύμφης. Από το Μονοδένδρι κατάγεται και ο Αθανάσιος Ψαλίδας, λόγιος συγγραφέας και διδάσκαλος, από τις σημαντικότερες μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Στην κεντρική πλατεία βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου που χρονολογείται από το 1801 και διαθέτει αξιόλογες αγιογραφίες του 19ου αιώνα. Το Μονοδένδρι διαθέτει ένα πέτρινο θέατρο που είναι αμφιθεατρικά χτισμένο και στο οποίο, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, πραγματοποιούνται πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Ανάμεσα στη Βίτσα και το Μονοδένρι, στη θέση Γενίτσαρη, έχει αποκαλυφθεί ο αρχαίος Μολοσσικός οικισμός που χρονολογείται μεταξύ του 9ου και 4ου αιώνα π.Χ. και περιλαμβάνει μολοσσιακό οικισμό και δυο νεκροταφεία. Στο νεκροταφείο του οικισμού βρέθηκαν 26 τάφοι του 8ου – 4ου αιώνα και 151 τάφοι του 9ου – 4ου αιώνα π.Χ. Τα κτερίσματα των τάφων ήταν μαχαίρια, ξίφη, όπλα και αιχμές δοράτων στους ανδρικούς τάφους, ενώ στους τάφους των γυναικών βρέθηκαν κοσμήματα, περιδέραια, δακτυλίδια κ.ά. Σε όλους τους τάφους βρέθηκαν Αττικά και Κορινθιακά αγγεία του 6ου – 4ου π.Χ. αιώνα και χάλκινα σκεύη.

Αριστερά του χωριού βρίσκονται οι πέτρινοι πύργοι της Οξιάς και οι παράπλευρες σπηλιές στα βράχια του φαραγγιού που αποτελούσαν καταφύγιο για τους κατοίκους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Από το Μονοδένδρι ξεκινούν πολλά ορειβατικά μονοπάτια που διαπερνούν το βουνό και κάνουν εύκολη την πρόσβαση στο φαράγγι του Βίκου και τις πηγές του Βοϊδομάτη μέσα από απολαυστικές διαδρομές. Εξαιρετικό είναι το λιθόστρωτο μονοπάτι που οδηγεί στη βυζαντινή Μονή της Αγίας Παρασκευής (15ου αι.) και συνεχίζεται και πέρα από αυτήν, μέσα στο φαράγγι.