Το Μοναστηράκι είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αμαρίου. Απέχει 37 χμ. νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου, στα ανατολικά της επαρχίας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 370 μ. Έχει 157 κατοίκους, που ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια και την κτηνοτροφία.
Παλιά στο χωριό υπήρχε ένα μικρό εκκλησάκι περιτριγυρισμένο με κελιά, που ήταν παράρτημα της μονής Ασωμάτων, δηλαδή ήταν ένα μικρό μοναστηράκι, του μεγάλου μοναστηριού, και πιθανόν σ’ αυτό οφείλεται το όνομα του χωριού. Από τα κελιά αυτά έχουν μείνει μόνο ερείπια. Σώζεται μόνο το μικρό εκκλησάκι της Παναγιάς.
Γύρω από το χωριό, σε ανασκαφές που έχουν γίνει, έχουν βρεθεί διάφορα πήλινα αγγεία και ίχνη τειχών, που ίσως οδηγήσουν τους ερευνητές στην ανακάλυψη κάποιας παλιάς πόλης.
Εκτός από τ’ αρχαία ερείπια έχουν διασωθεί και μερικά ενετικής εποχής. Οι πολλές βυζαντινές εκκλησίες με τις αξιόλογες τοιχογραφίες τους δείχνουν ότι το χωριό πρέπει να κατοικείται με τη σημερινή του μορφή από τον 9ο ή 10ο αιώνα. Η περιοχή ήταν φέουδο της βυζαντινής οικογένειας Βαρούχα. Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι το Μοναστηράκι ήταν παλιά ο δήμος των Πανακραίων, κατά την πρώτη διαίρεση της Κρητικής Πολιτείας του 1866 και μετά. Οι κάτοικοι είναι γνήσιοι Κρητικοί και παλαιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Αρχοντάκηδες, οι Βαρούχηδες, οι Σκορδίληδες, οι Καφάτοι και οι Μανωγιαννάκηδες. Κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτούργησε εδώ το πρώτο ελληνικό σχολείο που ίδρυσε ο επίσκοπος Λάμπης Νικόδημος.
Το χωριό έγινε γνωστό, όταν το 1822 έγινε εδώ μια σπουδαίας σημασίας μάχη. Προηγουμένως, είχε γίνει εισβολή τούρκικων στρατευμάτων – από τη Μεσαρά Ηρακλείου – στο Ρέθυμνο-για να εμποδίσουν να φτάσουν ενισχύσεις στους επαναστατημένους Χριστιανούς. Μόλις μαθεύτηκε η κίνηση αυτή των Τούρκων, συγκεντρώθηκαν διάφοροι οπλαρχηγοί, όπως ο Αντώνης Μελιδόνης και άλλοι υπό τη γενική αρχηγεία του Βουρδουμπά, για να εμποδίσουν τους Τούρκους. Στη μάχη που έγινε, οι Τούρκοι νικήθηκαν και αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν στα νοτιότερα υψώματα του Φουρφουρά Βυζαρίου. Την επόμενη νύχτα, ο Μελιδόνης, χωρίς να συνεννοηθεί με κανέναν, παίρνει το δικό του απόσπασμα και κάνει έφοδο στο τούρκικα φυλάκιο, στη θέση Βαθιακό, πίσω ακριβώς από τις τούρκικες γραμμές. Αιφνιδίασε τους φύλακες, τους οποίους κατέσφαξε. πήρε όσα τρόφιμα και πολεμοφόδια μπορούσε, στα υπόλοιπα έβαλε φωτιά και γύρισε πίσω στο Μοναστηράκι. Το περιστατικό αυτό ενόχλησε τον Βουρδουμπά, λόγω του φοβερού εγωισμού του, με αποτέλεσμα να φιλονικήσουν παρά τις προσπάθειες των άλλων οπλαρχηγών να τους συμφιλιώσουν. Ο Βουρδουμπάς με δόλο σκότωσε το Μελιδόνη, πράγμα το οποίο έφερε σύγχυση στους άντρες του, οι οποίοι την επομένη αποχώρησαν από το στρατόπεδο κι έτσι το επαναστατικό σώμα διασπάστηκε.
Στην τοποθεσία Πανοχώρι, βορειοδυτικά του χωριού, υπήρχε επί Τουρκοκρατίας διώροφη κατοικία-η οικία Μακρυμάλη – στην οποία συνήθιζαν να μαζεύονται βοσκοί αγάδες από τα γύρω χωριά για να γλεντήσουν. Επίσης, με διαταγή τους έπρεπε οι Χριστιανοί να φροντίσουν να συγκεντρωθούν οτο σπίτι αυτό τρόφιμα και άλλα είδη για να πραγματοποιήσουν το γλέντι τους. Με την ενέργεια τους αυτή ήθελαν να ταπεινώσουν τους Έλληνες. Έτσι, λοιπόν, όταν είχαν αρχίσει οι ετοιμασίες, έτυχε να βρίσκεται έξω από το χωριό μιαομάδα Χαΐνηδων, οι οποίοι μόλις έμαθαν τις προθέσεις των αγάδων, περικύκλωσαν το σπίτι του Μακρυμάλη, το οποίο πυρπόλησαν σκοτώνοντας όσους Τούρκους είχαν μαζευτεί εκεί. Μόνο ένας κατόρθωσε να ξεφύγει με το όπλο του στο χέρι. Τρέχοντας και τρέμοντας από το φόβο του, συνάντησε στο δρόμο του μια αντρειωμένη Κρητικοπούλα, τη Δεσποινιώ Παπαδάκη, η οποία του επιτέθηκε, τον αφόπλισε και αμέσως τον πυροβόλησε, χωρίς όμως να τον σκοτώσει. Από τότε οι αγάδες σταμάτησαν να πηγαίνουν οτο σπίτι αυτό για να διασκεδάσουν. Τη γενναία Κρητικιά, οι αντάρτες Χαΐνηδες τη φυγάδεψαν οτο Ροδάκινο Αγίου Βασιλείου για να την γλυτώσουν από πιθανά αντίποινα.
Στο χωριό Μοναστηράκι υπάρχουν και αρκετές εκκλησίες. Αυτές είναι η Παναγία Κοίμησης της Θεοτόκου όπου γύρω από την εκκλησία υπάρχουν ερείπια κελιών. Η Μεταμόρφωση του Σωτήρα που είναι καινούρια εκκλησία αλλά διαθέτει βενετσιάνικη καμπάνα, του 1585, με παραστάσεις του Εσταυρωμένου, της Παναγίας, του Αγ. Ιωάννη του Βαφτιστή και του Αγ. Σεβαστιανού. Ο Άγιος Γεώργιος με αξιόλογες τοιχογραφίες, ο Μιχαήλ Αρχάγγελος, βυζαντινή με αγιογραφίες. Ο Άγιος Νικόλαος καινούρια εκκλησία, η Αγία Τριάδα, που αποτελεί την εκκλησία του νεκροταφείου. Ο Άγιος Κωνσταντίνος που βρίσκεται στην ομώνυμη θέση και είναι καινούρια εκκλησία. Η Αγία Μαρίνα, καινούρια εκκλησία. Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, που είναι κτισμένη πάνω σε βράχο και η Ανάληψη του Σωτήρα, που βρίσκεται στην κορυφή του βουνού Σάμιτος.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.