Μηλιά Πέλλας

Η Μηλιά είναι ένα όμορφο χωριό της Κεντρικής Μακεδονίας, χτισμένο σε υψόμετρο 140 μέτρων. Υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Αλμωπίας της περιφερειακής ενότητας Πέλλας και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 558 κατοίκους. Η πλειοψηφία των κατοίκων του  είναι πρόσφυγες και απόγονοι προσφύγων από τη Μικρά Ασία.

Το χωριό είχε μουσουλμανικό κυρίως πληθυσμό. Το 1922 ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στη Μηλιά περίπου 150 οικογένειες από το χωριό Ελμαλί της Μικράς Ασίας, ενώ ήδη από το 1921 είχαν εγκατασταθεί περίπου 70 οικογένειες από το χωριό Κουρσουλί περιοχής Πάνορμου Προύσας και 20 οικογένειες από το χωριό Αξός της Μ. Ασίας. Στο χωριό υπήρχαν επίσης 20 οικογένειες γηγενείς.
Όταν ήρθαν οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας υπήρχαν ακόμη περίπου 100 οικογένειες Τούρκων. Έμειναν στο ίδιο χωριό Έλληνες και Τούρκοι για περίπου έναν χρόνο μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923, οπότε έφυγαν οι Τούρκοι.

Το χωριό ονομαζόταν τότε Καρλάτ που στα τούρκικα είναι μια ποικιλία μήλων που υπήρχε άφθονη στο χωριό. Στην αρχή οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν πολλές οικογένειες μαζί σε σπίτια που ήταν άδεια. Τους δόθηκαν προσωρινά χωράφια που τα καλλιεργούσαν με καλαμπόκι, σιτάρι και κουκούλια. Οι καλλιέργειες αυτές υπήρχαν από τους Τούρκους και λόγω των κουκουλιών στο χωριό, υπήρχαν άφθονες μουριές. Το 1927 έγινε διανομή και δόθηκαν κλήροι. Ο κλήρος ήταν 24 στρέμματα χωράφια, οι πολύτεκνες οικογένειες έπαιρναν 1,5 κλήρο. Το ίδιο έτος άρχισαν να καλλιεργούν και καπνό.

Οι Έλληνες πρόσφυγες από το Ελμαλί έφεραν μαζί τους την εικόνα της Παναγίας, που βρίσκεται μέχρι σήμερα στον Ιερό Ναό Γενεθλίων της Θεοτόκου Μηλέας που πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου και έχει γίνει ξακουστή για τα θαύματα της, καθώς και την καμπάνα που επίσης υπάρχει στον Ναό μέχρι σήμερα και την κολυμβήθρα. Εκκλησία δεν υπήρχε στο χωριό, μόνο τζαμί. Στην αρχή τοποθέτησαν τις εικόνες τους σε ένα υπόστεγο και την καμπάνα την τοποθέτησαν σε ένα πλατάνι στο τζαμί, στη σημερινή τοποθεσία της Εκκλησίας του χωριού που χτίστηκε το 1969 με τη βοήθεια όλων των κατοίκων. Στα χρόνια της Κατοχής η εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκε σε ασφαλές μέρος και κατάφεραν να τη σώσουν, αλλά οι άλλες εικόνες κλάπηκαν.

Κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεμβρίου τιμάται με ιδιαίτερη λαμπρότητα η Παναγία. Γίνεται περιφορά της εικόνας με συμμετοχή μπάντας και πλήθους κόσμου που έρχονται να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Μηλιώτισσας. Πανηγύρι γίνεται στη Μηλιά και στη γιορτή της Αγίας Κυριακής, τον Ιούλιο.