Μέρωνας Αμαρίου

Χωριό της επαρχίας Αμαρίου. Βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Απάνω Αόρι και έχει θαυμάσια θέα προς το Ψηλορείτη και το Κέδρο. Έχει υψόμετρο 650 μ. και απέχει από το Ρέθυμνο 34 χμ. Ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 350 κατοίκους, που ασχολούνται κυρίως με την παραγωγή λαδιού, κερασιών και κηπευτικών.

Τα κρυστάλλινα νερά, οι πανύψηλες λεύκες, οι κερασιές, οι μηλιές και όλα τα είδη των δέντρων που πρασινίζουν τον τόπο, δημιουργούν μια μαγευτική τοποθεσία.

Παλιότερα, γύρω από τη σημερινή θέση του χωριού, υπήρχαν τέσσερις συνοικισμοί στις θέσεις Αρμενιανά, Μυριανά, Μετόχια και Άγιος Ιωάννης.

Οι κάτοικοι του Αγίου Ιωάννη, όπως ισχυρίζονται, έβλεπαν απέναντι από το χωριό τους, στη θέση της βυζαντινής εκκλησίας Παναγιά, ένα φως. Επίσης, ένα κομμάτι σανίδι που είχε βρεθεί στην ίδια θέση και το μετέφεραν στο συνοικισμό, επέστρεφε στην αρχική του θέση. Κάποιος κάτοικος παρατήρησε ότι το σανίδι ήταν εικόνισμα της Παναγίας και είπε: «εδώ μερώνει η χάρη της και πρέπει να κτίσουμε εκκλησία». Πράγματι, με τη βοήθεια και των άλλων συνοικισμών, η εκκλησία κτίστηκε και σιγά -σιγά οι συνοικισμοί εγκαταλείφθηκαν και δημιουργήθηκε το καινούριο χωριό με τ’ όνομα Μέρεψεή Παναγία Μέρωνας.

Η χρονολογία της δημιουργίας του χωριού τοποθετείται στον 13ο αιώνα, την εποχή δηλ. που κτίστηκε και η παραπάνω εκκλησία.

Το βόρειο μέρος του χωριού ονομάζεται Μπαγκαλιανά, εξαιτίας του Πάγκαλου, που κατοικούσε εκεί. Η δε περιοχή που είχε περιουσία, ονομάζεται σήμερα του Πάγκαλου το λακκούδι. Τέλος, υπάρχει και η τοποθεσία Χοτζάκ ι, που πήρε το όνομα της από το Χότζα των Βολιωνών, τον οποίο σκότωσε ο Έλληνας Μιχάλης Κα-λοειδάς.

Οι κάτοικοι του χωριού είναι γνήσιοι Κρήτες. Οι παλιότερες οικογένειες είναι οι Καλλέργηδες, οι Σπυριδάκηδες, οι Καλοϊδάδες, οι Λιουδάκηδες, οι Τζαγκαρούληδες και οι Μοσχονάδες.

Στο δυτικό μέρος του χωριού υπάρχουν ευρήματα της ελληνιστικής περιόδου. Κατά την Ενετοκρατία, η περιοχή πρέπει να βρισκόταν σε άνθηση, όπως συμπεραίνουμε από τα ερείπια των ενετικών μεγάρων που έχουν βρεθεί εδώ.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο Μέρωνας ήταν δήμος και υπαγόταν σ’ αυτόν 14 χωριά. Τότε, λέγεται ότι έζησαν εδώ άνθρωποι με τεράστια μυϊκή δύναμη. Κοινότητα έγινε μετά το Βενιζέλο.

Την ίδια περίοδο ήταν ένα από τα επαναστατικά χωριά της Κρήτης, κι ανήκε στην κατηγορία των Βαγκούφικωνχωριών, δηλ. αυτών που πλήρωναν φόρους υπέρ του ταμείου της σουλτάνας.

Στις 2 Φεβρουαρίου του 1867, ο Μέρωνας κάηκε από τον τούρκικο στρατό, ο οποίος προηγουμένως αποδόθηκε σε πλιάτσικο. Αυτό έγινε γιατί οι κάτοικοι, με αρχηγό τον Κορωναίο πήραν μέρος στην αντίσταση κατά την πολιορκία του Αρκαδίου, που έγινε το 1866. Κατά την επανάσταση του 1878, είχε εγκαταστήσει εδώ την έδρα της η Γενική Συνέλευση των Κρητικών.

Στο Μέρωνα ζούσε τότε κάποιος Σπυριδάκης, που κατασκεύαζε μπαρούτι κι είχε χαβάνια πέτρινα. Κανένας όμως δε γνωρίζει τι χρησιμοποιούσε για την κατασκευή του. Όταν δε ο Τούρκος διοικητής του πρότεινε να του πουλήσει την εφεύρεση, αρνήθηκε.

Οι κάτοικοι πάντα ήταν ιδαίτερα συνδεδεμένοι με τη φύση και κυρίως με το βουνό Κέδρος. Φύλαγαν τα κτηνοτροφικά προϊόντα τους σε μια σπηλιά του βουνού. Λένε μάλιστα ότι στον Κέδρο υπάρχουν 101 πηγές. Επίσης υπήρχε συνήθεια στο χωριό, όταν γερνούσαν τα ζωντανά τους, άλογα και γαϊδούρια, τα πήγαιναν στο βουνό και τ” άφηναν να πεθάνουν μόνα τους. Μάλιστα έβγαζαν ρίμες αστειευόμενοι.

Τον καιρό της Κατοχής, οι Γερμανοί εκτέλεσαν τρία άτομα από το χωριό, επειδή στους Αποστόλους οι αντάρτες τους χτύπησαν. Δεν έκαψαν όμως το Μέρωνα, πράγμα που έκαναν για πολλά άλλα χωριά της Κρήτης. Στη Μάχη της Κρήτης, πήραν μέρος δυο άτομα από το χωριό.

Βορειοδυτικά του χωριού βρίσκεται το Μυγιόαπηλιο, όπου κρύβονταν οι κάτοικοι στις επαναστάσεις. Το σπήλαιο έχει και αρχαιολογική αξία. Ανασκαφές εδώ έκανε ο αρχαιολόγος Μαρινάτος. Κοντά δε σ’ αυτά υπάρχει και το σπήλαιο Αγίων Δέκα, όπου σύμφωνα με την παράδοση έμειναν οι Άγιοι Δέκα Μάρτυρες της Κρήτης.

Στο χωριό υπάρχουν πολλές παραδόσεις. Μια αναφέρει ότι στην τοποθεσία Παπαντώνη, έξω από το χωριό, υπήρχε ο τάφος ενός παπά, που μοσχοβολούσε για πολλά χρόνια. Μια άλλη αναφέρει ότι όποιος βγάλει μια πέτρα από ένα πύργο, που

βρίσκεται έξω από το χωριό, πεθαίνει. Στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Ξερακιανά έχουν βρεθεί περίεργα χαλίκια που αποτελούσαν λόφο και υπάρχει πιθανότητα στο σημείο αυτά παλαιότερα να υπήρχε θάλασσα.

Σ’ ένα άλλο σημείο του χωριού, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, που λέγεται «του Γαληνού ο Χάρακας» υπάρχει η παράδοση ότι μέσα στο σκληρό χώμα είναι μια γυναίκα που υφαίνει εδώ και αιώνες. Όταν τελειώσει το υφαντό της, θα χαλάσει ο κόσμος. Αυτή η παράδοση είναι παράλληλη με εκείνη που αναφέρουμε στο χωριό Κουρούτες.

Ακόμη, στο Μέρωνα, υπάρχει παράδοση λαϊκής χειροτεχνίας. Εδώ, γίνονται θαυμάσια υφαντά, πλεκτά, πίνακες από μετάξι κλπ.

Οι περισσότερες εκκλησίες του χωριού ανήκουν στη βυζαντινή εποχή και πολύ λίγες στη νεότερη, είναι δε οι εξής:

Η Κοίμηση της Θεοτόκου. Ανήκει στον 13ο αιώνα και είναι τρίκλιτη (τα δυο κλίτη είναι του Αγίου Γεωργίου και των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου). Πάνω από την πόρτα είναι χαραγμένο το στέμμα των Καλλέργηδων. Στο εσωτερικό της υπάρχουν εικόνες μεγάλης αξίας, και στο προσκυνητάρι της υπάρχει εικόνα της Παναγίας που σύμφωνα με την παράδοση έχει σημάδια λόγχης και πυροβολισμών από τους Τούρ-κους επιδρομείς.

Ο Άγιος Νικόλαος είναι αγιογραφημένος και ανήκει στον 15ο αιώνα. Στον ίδιο αιώνα ανήκουν επίσης και οι εκκλησίες Άγιος Ιωάννης, που έχει τοιχογραφίες και σήμερα είναι ερειπωμένος, η Αγία Παρασκευή, με θαυμάσιες τοιχογραφίες και η Μεταμόρφωση του Χριστού, αγιογραφημένη, με καμπαναριό αρίστης τεχνικής. Επίσης υπάρχει και η εκκλησία του Αγίου Πνεύματος σ’ ένα ύψωμα που φαίνεται σαν αυγό.

Οι εκκλησίες Άγιος Γεώργιος, με απομεινάρια από τοιχογραφίες, και η Αγία Φωτεινή, με τοιχογραφίες, ερειπωμένη σήμερα, ανήκουν σε άλλον αιώνα.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.

Φωτογραφία :https://cretazine.com