Ο Μελάς είναι ένα μικρό ορεινό χωριό της Καστοριάς, στα σύνορα σχεδόν με τον νομό Φλώρινας. Η προηγούμενη ονομασία του ήταν Στάτιστα ή Στάθιστα από τον ναό του Αγίου Αθανασίου αλλά μετονομάστηκε σε Μελάς προς τιμήν του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά που σκοτώθηκε σε σπίτι του χωριού στις 13 Οκτωβρίου 1904.
Προς τιμήν του ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα έχει στηθεί ανδριάντας στην πλατεία του χωριού, ενώ το σπίτι όπου σκοτώθηκε έχει μετατραπεί σε μουσείο. Το οίκημα είναι ένα διώροφο τοπικής αρχιτεκτονικής με ισόγειο χτισμένο με λιθόκτιστους τοίχους, πρώτο όροφο με υλικά από πλίνθους και ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη. Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει αντικείμενα της οικογένειας Καντζάκη, όπλα από την εποχή του του Μακεδονικού Αγώνα, στολές και φωτογραφίες Μακεδονομάχων που έδρασαν στην περιοχή, εξώφυλλα εφημερίδων από την είδηση του θανάτου του Παύλου Μελά και διάφορα άλλα ενθύμια που σχετίζονται με τον Μακεδονικό Αγώνα. Κοντά στο μουσείο βρίσκεται και το κενοτάφιο του Μακεδονομάχου.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Παύλος Μελάς είχε φτάσει στη Στάτιστα για να οργανώσει την τοπική άμυνα και να ενισχύσει το εθνικό φρόνημα των κατοίκων αλλά ένα οθωμανικό απόσπασμα τον εντόπισε και πολιόρκησε το σπίτι που διέμενε με αποτέλεσμα την ανταλλαγή πυροβολισμών και τον θανάσιμο τραυματισμό του ίδιου του ήρωα. Λέγεται ότι οι σύντροφοί του αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το άψυχο σώμα του για να μπορέσουν να διαφύγουν αλλά οι γυναίκες του χωριού το μάζεψαν και το έθαψαν με μοιρολόγια δίπλα σε μια ρεματιά, έξω από τη Στάτιστα. Τα οστά του ήρωα έχουν μεταφερθεί από το 1950 στον βυζαντινό ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στην Καστοριά.
Φωτό: https://www.visitwestmacedonia.gr/