Μαλάθυρος, Χανιά

Η Μαλάθυρος είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κισάμου. Βρίσκεται 48χλμ. νοτιοδυτικά των Χανίων και σε υψόμετρο 310 περίπου μέτρων. Οι 180 κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Τα προϊόντα τους είναι το λάδι, το κρασί, τα αχλάδια, τα πορτοκάλια, τα τζάνερα, τα κεράσια, τα αμύγδαλα, τα καρύδια καθώς και διάφορα κηπευτικά και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Στην κοινότητα Μαλάθυρου υπάγονται οι συνοικισμοί Κυκοριανά, Σημαντηριανά, Ξενικιανά, Σπασόμυλος, Κορωνιανά, Μπαχαδιανά, Μεσοχώρι, Μπαλιτζιανά, Κυριανά, Έμηνι, Μπαλιανά, Κουτσαφτιανά Τζωρτζιανά και Πάνω Χωριό.

Υπάρχουν πολλές εκδοχές, που εξηγούν την προέλευση του ονόματος του χωριού. Πολλοί υποστηρίζουν, ότι Μαλάθυρος σημαίνει μεγάλη πόρτα, άλλοι το συσχετίζουν με το φυτό Μάλαθρο και άλλοι ότι προέρχεται από τη λέξη θήρα (κυνήγι), επειδή η περιοχή είναι πλούσια οε κυνήγι. Πολλοί ακόμα πιστεύουν, ότι η ονομασία αυτή προέρχεται από τη λατινική λέξη Malatius που σημαίνει αρρώστια.

Η περιοχή πρέπει να κατοικήθηκε ήδη από την εποχή του Βυζαντίου. Αυτό μαρτυρούν οι βυζαντινές εκκλησίες, που συναντάμε εδώ, καθώς και τα ερείπια ενετικού φρουρίου. Ο «Καστροφύλακας» αναφέρει το χωριό Aρano Malathero με 155 κατοίκους και Cato Malathero με 77 κατοίκους.

Κατά την Τουρκοκρατία στην περιοχή έδρασε το αντάρτικο σώμα του φημισμένου οπλαρχηγού καπετάν Χατζή Μιχαήλ Καρτσώνη του Γεωργίου, που ήταν, ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων της περιοχής. Κάποτε ξεκίνησε για την Αθήνα, επειδή ήταν άρρωστος, για να γιατρευτεί, εκεί όμως πέθανε. Προτού φύγει έδωσε τη σημαία του και το σπαθί του στον Κυριάκο Καρτσώνη του Αντωνίου και τον άφησε στο πόστο του σαν οπλαρχηγό.

Αργότερα ο Καρτσώνης όμως δολοφονήθηκε σε ενέδρα, που του έστησε κάποιος χωριανός του επειδή δεν του έδινε λίγο από το μπαρούτι του, που ήθελε να το χρησιμοποιήσει για προσωπικούς λόγους και όχι για τον αγώνα κατά των Τούρκων.

Τελικά η σημαία και το σπαθί του καπετάν – Χατζή κατέληξε στα χέρια του αδελφού του δολοφονημένου Τζανή Καρτσώνη του Αντωνίου.

Στα 1867 έγιναν εδώ δυο αποφασιστικές μάχες, που είχαν σαν αποτέλεσμα να εμποδιστεί η προέλαση των Τούρκων.

Στη Μαλάθυρο βρίσκουμε τις παλιότερες οικογένειες των Καρτσωνάκηδων, των Σημαντηράκηδων, των Σκανδαλάκηδων, των Τζωρτζάκηδων, των Μπαχαδάκηδων, των Κουμάκηδων και των Μπαμπουνάκηδων.

Οι κάτοικοι της Μαλάθυρου, σαν γνήσιου Κρητικοί, ήταν πάντα αγωνιστές, συμμετείχαν με μεγάλη αυτοθυσία σ’ όλους τους αγώνες της Κρήτης και πολέμησαν για την ελευθερία της, ενάντια σε κάθε λογής κατακτητές της. Τις μεγαλύτερες όμως στιγμές δόξας, γνώρισε το χωριό στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, αφού πραγματικά υπήρξε το κέντρο της αντίστασης ολόκληρης της περιοχής. Κατά τη Μάχη της Κρήτης, όσα παλικάρια βρίσκονταν τότε στο χωριό ένωσαν τις δυνάμεις τους με τους υπόλοιπους κατοίκους της περιοχής και πολέμησαν με πείσμα το νέο εισβολέα.

Στην Κατοχή το χωριό ήταν κέντρο αντίστασης. Είχαν δημιουργηθεί εδώ αντάρτικα σώματα, που είχαν επικεφαλής τους το λοχαγό του τακτικού στρατού από τον Κακόπετρο Μάρκο Σπανουδάκη. Στη θέση Κρύο Νερό βρισκόταν ένα μυστικό Αγγλικό φυλάκιο, που συντόνιζε την αντίσταση της περιοχής, με τον ανθυπολοχαγό Εμμανουήλ Πιμπλή από την Καμάρα της κοινότητας Βουλγάρω, με τον αξιωματικό StanIey John και με γενικό πληροφοριοδότη και τροφοδότη του τον Ιωάννη Σημαντηράκη του Εμμανουήλ. Στο φυλάκιο αυτό λειτουργούσε ακόμα ένας ασύρματος, που εξασφάλιζε την επικοινωνία με τη Μέση Ανατολή.

Όλοι οι κάτοικοι γνώριζαν την ύπαρξη του φυλακίου και πολλές φορές βοηθούσαν στο έργο του με όποιο τρόπο μπορούσε ο καθένας. Ποτέ κανείς όμως δεν πρόδωσε και δεν έδωσε την παραμικρή πληροφορία στους Γερμανούς για το φυλάκιο παρά τα σκληρά βασανιστήρια που υπέστησαν.

Η ημέρα της 28ης Αυγούστου του 1944 έχει χαραχθεί βαθιά στη μνήμη των κατοίκων και ακόμα και σήμερα θυμούνται με κάθε λεπτομέρεια τις φρικτές στιγμές που πέρασε το χωριό όταν βρέθηκε στο έλεος των γερμανικών πολυβόλων.

Εκείνη τη φοβερή μέρα ένα επίλεκτο τάγμα αδίστακτων Γερμανών ξεκίνησε για να κάμψει το φρόνημα και την αντίσταση του χωριού. Κατά τα χαράματα πολλοί Γερμανοί, μαζί με Έλληνες προδότες, από τα Μεσαύλια και τη Σπηλιά, έζωσαν από παντού το χωριό και έστησαν τα πολυβόλα τους σε θέση μάχης. Ένα άλλο γερμανικό τάγμα από τις Βουκολίες εμφανίζεται σ’ ένα σημείο του χωριού. Αφού τα δυο τάγματα συνεννοήθηκαν μεταξύ τους με φωτοβολίδες, όρμησαν στο χωριό.

Οι συλλήψεις έγιναν σε τρία σημεία του χωριού, στο σχολείο, σ’ ένα πατητήρι στον οικισμό Μπαχαδιανά και σ’ ένα άλλο πατητήρι στο Πάνω – Χωριό. Συνελήφθησαν πάρα πολλά άτομα από 14 μέχρι 80 χρονών. Παρά τις ανακρίσεις όμως και τα βασανιστήρια κανείς δεν πρόδωσε το Αγγλικό φυλάκιο.

Κάποιο άτομο μόνο, που αργότερα δικάστηκε στα Χανιά, λύγισε και έδωσε μερικές πληροφορίες για το φυλάκιο. Ευτυχώς όμως δεν γνώριζε τίποτα για τον ασύρματο, γιατί εν τω μεταξύ μερικοί πατριώτες πρόλαβαν και τον φυγάδευσαν.

Ο προδότης Παπαδάκης Ιωάννης του Γεωργίου αφού έφυγαν οι Γερμανοί δικάστηκε στα Χανιά, σε φυλάκιση 11 χρόνων. Μετά την εκτέλεσης της ποινής του έφυγε στην Αθήνα.

Μετά απ’ όλα αυτά οι Γερμανοί εκτέλεσαν στο φαράγγι της περιοχής 61 παλικάρια του χωριού. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο τότε πολίτης Ιωάννης Καρτσωνάκης, που τελικά κατάφερε να γλυτώσει και σήμερα είναι ο ιερέας του χωριού.

Η εκτέλεση έγινε γύρω στις 6.30 το απόγευμα και οι εκτελεσθέντες ήταν στην πλειοψηφία τους νέοι. Έτσι έμειναν απροστάτευτοι οι γέροντες, οι χήρες των σκοτωμένων και τα ορφανά τους και το χωριό έπεσε σε μαρασμό. Μετά την εκτέλεση ακολούθησε το πλιάτσικο των πτωμάτων από τους Γερμανούς και Έλληνες προδότες.

Ο ιερέας του χωριού βεβαιώνει το γεγονός και μάλιστα λέει, ότι του άρπαξαν και του ίδιου τη βέρα, γιατί δεν είχαν καταλάβει, ότι ζούσε ακόμα. Σ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας τα πολυβόλα από το Μάλεμε έβαλαν συνεχώς προς την περιοχή. Οι κάτοικοι της Μαλάθυρου έμειναν αβοήθητοι στο έλεος των Γερμανών και από πουθενά δεν βρήκαν την παραμικρή βοήθεια. Μετά τον πόλεμο πολλοί από τους Έλληνες προδότες δικάστηκαν και τιμωρήθηκαν για τις πράξεις τους.

Σήμερα οι κάτοικοι της Μαλάθυρου έστησαν ένα μνημείο, που θυμίζει τη μεγάλη εκείνη θυσία όλων αυτών που έπεσαν για την πατρίδα. Το μνημείο ανεγέρθηκε με δαπάνες των ίδιων των κατοίκων και των συγχωριανών τους, που έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό.

Στην κοινότητα Μαλάθυρου βρίσκουμε σήμερα πολλές εκκλησίες. Κάθε οικισμός γιορτάζει τον Άγιο του με μεγάλα πανηγύρια, διήμερα και τριήμερα γλέντια.

Σε αγροτική περιοχή έξω από το χωριό συναντάμε την αγιογραφημένη εκκλησία του Αστρατήγου και, κτισμένο πάνω σ’ ένα ύψωμα, τον Άγιο Παντελεήμονα. Η εκκλησία αυτή είναι κτισμένη σε ρυθμό βασιλικής και στο ιερό της διακρίνουμε μια εντοιχισμένη πλάκα, που η επιγραφή της όμως είναι δυσανάγνωστη.

Κοντά στη Μαλάθυρο βρίσκεται ένα αξιόλογο φαράγγι. Από το φαράγγι περνάει ο Τυφλός ποταμός, που διασχίζει όλη την περιοχή και χωρίζει τη Μαλάθυρο από την κοινότητα Βουλγάρω. Το φαράγγι ονομάζεται Ποροφάραγγο και το πιο στενό σημείο έχει ύψος 250μ. Στο φαράγγι σχηματίζονται πολλές σπηλιές, που του δίνουν μια άγρια ομορφιά. Σε μια απ’ αυτές, που λέγεται Περιστερές, φωλιάζουν άγρια περιστέρια. Λίγο πιο νότια διακρίνουμε τη σχεδόν διόροφη σπηλιά του Τρυπητόσπηλιου, απ’ όπου και περνάει ο Τυφλός ποταμός και λίγο πιο μέσα, η σημαντικότερη απ’ όλες τις σπηλιές, ο Αερινόσπηλιος.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.

Φώτο: http://malathiros.blogspot.com/