Οι Λαμπιώτες είναι χωριό στο κεντρικό μέρος της επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 330 μ. και κατοικείται από 94 άτομα. Στην κοινότητα υπάγεται ο οικισμός Αφράτες.
Την ονομασία Λαμπιώτες οφείλει οτο γεγονός ότι οι κάτοικοι του θεωρούνται απόγονοι των αρχαίων Λαππών, που ήταν κάτοικοι της αρχαίας κρητικής πόλης Λάππας. Αυτή ήταν μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Δυτικής Κρήτης, κυρίως κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Το χωριό με τη σημερινή του μορφή δεν είναι γνωστό πότε εμφανίστηκε. Η παλιότερη μαρτυρία που έχουμε για την ύπαρξη του, είναι η εκκλησία της Παναγίας του 14ου αιώνα, που παλιά λειτουργούσε και σαν μοναστήρι. Ανάμεσα στις σημαντικές τοιχογραφίες της είναι και αυτή του τρούλου που απεικονίζεται η Αναγέννηση. Στον ^ περίβολο της έχει ένα μνημείο του ανθρώπου που την έκτισε. Σήμερα είναι η εκκλησία του νεκροταφείου.
Οι κάτοικοι του χωριού είναι γνήσιοι Κρήτες. Οι παλιότερες οικογένειες είναι: οι Πατεράκηδες. οι Σιγανήδες, οι Σταυρακάκηδες, οι Δασκαλάκηδες, οι Μανωλητσάκη-δες, οι Λεμονάκηδες, οι Φουρναράκηδες, οι Τζουλάκηδες, οι Βλαστοί και οι Βεγλιρήδες.
Οι δυο τελευταίες οικογένειες κατέβηκαν στην Κρήτη με το Νικηφόρο Φωκά. Απ’ αυτό συμπεραίνουμε ότι το χωριό έχει απόγονους Βυζαντινών ευγενών.
Από το χωριό περνάει το ποτάμι Πλατύς ή Αιγιώτης. Υπάρχει μια γέφυρα με πελεκημένες πέτρες που κτίστηκε το 1868 από τον τότε Τούρκο έπαρχο Μακρέ Ιμπραήμ.
Δυο χμ. πάνω από το χωριό, στο βουνό Σάμητος, βρίσκεται η σπηλιά Νεραϊδόσπηλιος. Το 1915 κατέβηκε σ’ αυτήν κάποιος χωριανός και βρήκε μπακίρια καθώς και άλλα υλικά που μαρτυρούσαν ότι επί Τουρκοκρατίας χρησιμοποιήθηκε σαν καταφύγιο από τους Κρητικούς.
Εκτός από την εκκλησία της Παναγίας στο χωριό υπάρχουν ακόμη οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, που είναι τοιχογραφημένη. καθώς επίοης και του Αγίου Ιωάννη που έχει καταστραμμένες τοιχογραφίες. Επιπλέον υπάρχει σ’ αυτήν ένα μνημείο του ιδρυτή της, καθώς και ένας σωλήνας πήλινος, μέσα από τον οποίον επί Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι τραβούσαν το σχοινί της καμπάνας της εκκλησίας.
Από τους Λαμπιώτες κατάγονταν ο οπλαρχηγός Γεώργιος Σιγανός.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.
Φωτογραφία: https://www.krititraveller.gr