Μενού Κλείσιμο

Κουρνάς, Χανιά

Ακμαίο χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αποκορώνου. Απέχει από τα Χανιά 43 χλμ. Η διακλάδωση προς Κουρνά βρίσκεται στο 400χμ. της κεντρικής αρτηρίας Χανίων – Ρεθύμνου. Ο Κουρνάς βρίσκεται σε εύφορο λεκανοπέδιο, βορειοανατολικά της τραχιάς Δαφνομαδάρας (υψόμετρο 1.680μ.). Διαρρέεται από τους παραποτάμους Μουσέλα, Δέλφινα και Καερό και έχει υψόμετρο 200μ.

Το χωριό έχει πληθυσμό γύρω στα 650 άτομα. Στον εύφορο κάμπο του Κουρνά (μεταξύ Δραμιών – Γεωργιούπολης, κοντά στη θάλασσα) καλλιεργούνται ελιές, αμπέλια (κρασάμπελα), πατάτες, καρπούζια, πεπόνια, μπάμιες, πολλά φυστίκια και άλλα κηπευτικά. Οι κάτοικοι ασχολούνται επίσης και με την κτηνοτροφία.

Στην κοινότητα ανήκει ο οικισμός Καθρός με 15-20 οικογένειες. Ως προς την προέλευση του ονόματος του χωριού υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Πιθανότερη φαίνεται η άποψη εκείνη που δέχεται ότι το όνομα Κουρνάς προήλθε από το κρουνός, όπως υποστηρίζεται στη μελέτη του Γ. Β. Αντουράκη, με τίτλο «Το όνομα του χωριού Κουρνάς Αποκορώνου», που δημοσιεύεται στον τόμο «Λαογραφία – Γλώσσα». Ο Κουρνάς από παλιά ήταν μεγάλο χωριό και σύμφωνα με τον «Καστροφύλακα» το 1583, είχε 484 κατοίκους.

Το 1821 οι επαναστάτες είχαν στρατοπεδεύσει στην περιοχή του Κουρνά αφήνοντας αφύλακτα τα στενά του Αλμυρού. Στην ιστορική αυτή περιοχή έγιναν πολλές μάχες. Το 1866 ο Κουρνάς ορίστηκε ως Έδρα της Επαναστατικής Κυβέρνησης. Το 1867 στο Πάτημα έγινε μάχη μεταξύ επαναστατών και Ομέρ Πασά, τον οποίο καταδίωξαν μέχρι τον Αλίκαμπο. Κατά το 1897 ο Κουρνάς ήταν έδρα της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών. Γενικά ο Κουρνάς συνδέεται με όλες σχεδόν τις επαναστάσεις της Κρητης επί Τουρκοκρατίας και οι κάτοικοί του έδιναν πρόθυμα το ηρωικό τους παρών σ’ όλες τις μάχες.

Την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, οι Γερμανοί είχαν 10 σταθμούς σε σπίτια, που είχαν επιτάξει Επίσης, είχαν ναρκοθετήσει την παραλία της Γεωργιούπολης έως το Ρέθυμνο και πολλοί βρήκαν το θάνατο εκεί.

Σχετικά με την παλιότερη θέση του Κουρνά, λέγεται ότι τα πρώτα σπίτια, πριν από την Τουρκοκρατία, βρίσκονταν κοντά στη λίμνη. Μετά όμως από ένα μεγάλο σεισμό, οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στη σημερινή τοποθεσία όπου είχε πολύ νερό. Σώζεται μάλιστα, μέχρι σήμερα, μια πολύ παλιά βρύση. Αυτά τα γεγονότα τοποθετούνται πριν το 1669, έτος καταλήψεως της Κρήτης από τους Τούρκους.

Σαν αιτία του σεισμού αναφέρει η παράδοση τον έρωτα του παπά προς την κόρη του. Αυτή για να γλιτώσει έπεσε στη λίμνη. Μια άλλη άποψη είναι ότι η κόρη του παπά, επειδή δεν ήταν καλής διαγωγής, ο πατέρας της την καταράστηκε και εκείνη εξαφανίστηκε στη λίμνη. Η τελευταία παράδοση φαίνεται πιθανότερη.

Η καταγωγή των περισσοτέρων κατοίκων είναι από τα Σφακιά. Από τις παλιότερες οικογένειες είναι οι Τσινάδες, οι Κατσιάδες, οι Μπέηδες, οι Κρασάδες, οι Μυλωνάκηδες, οι Τραϊτόρηδες, οι Βανταράκηδες, οι Γυπάρηδες κ.α.

Κουρνοπατήματα λέγονται τα 8 χωριά της περιοχής της λίμνης, δηλαδή Δημητρουλιανά, Μουρί, Μπαλαρίνα, Δράμια, Κουρνάς, Κάστελος, Φλακή και Πάτημα.

Μια άλλη παράδοση, πολύ ζωντανή ακόμη στο χωριό, σχετίζεται με την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας. Λέγεται ότι πολύ παλιά υπήρχε μια άλλη εκκλησία στο χωριό, που λεγόταν Ζωοδόχος Πηγή. Όταν κάποτε έπεσε επιδημία «πανούκλας» στο χωριό, οι κάτοικοι προκειμένου να σταματήσουν το θανατικό έφεραν την εικόνα της Αγίας Βαρβάρας. Από τότε η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, στην οποία τοποθετήθηκε η εικόνα της Αγίας Βαρβάρας, μετονομάστηκε σε Αγία Βαρβάρα και γιορτάζει δυο φορές το χρόνο, στις 6 Δεκεμβρίου και την πέμπτη ημέρα μετά το Πάσχα. Το χωριό είναι συναισθηματικά πολύ δεμένο με την εκκλησία αυτή.

Στο χωριό είναι κτισμένη η εκκλησία της Παναγίας των Εισοδίων, παλιά εκκλησία που με δαπάνες των κατοίκων κτίστηκε πριν 10 χρόνια περίπου.

Έξω από το χωριό υπάρχει ένα ξωκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη και ένα άλλο στον Άγιο Ιωάννη τον Ερημίτη, που γιορτάζει στις 7 Οκτωβρίου. Όπως είναι γνωστό, ο τάφος του αγίου βρίσκεται στη Μονή Γκουβερνέτο όπου, όταν ζούσε, ασκήτεψε μαζί με άλλους 98 ασκητές. Ο άγιος αυτός είναι διαφορετικός από τον άλλο Κρητικό Άγιο Ιωάννη Ξένο ή Κυρ-Γιάννη, που έκτισε τη Μονή Μυριοκεφάλων και πέθανε στην Ακτή Κισάμου το 1027.

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στο νεκροταφείο. Πάρα πολύ αξιόλογοι είναι δυο βυζαντινοί ναοί του Κουρνά, που είναι καμαροσκεπείς και κοσμούνται με σπουδαίες τοιχογραφίες. Αυτοί είναι:

Ο ναός της Αγίας Ειρήνης ανακαινίστηκε και ιστορήθηκε το 1362 με έξοδα και κόπο κάποιου μοναχού Αλεξάνδρου του Μελαχρινού. Πολλές τοιχογραφίες του ναού είναι καλυμμένες με ασβεστοκονίαμα και άλλες εφθαρμένες σε πολλά σημεία. Ίσως κάτω από τις σωζόμενες τοιχογραφίες υπάρχουν και άλλα στρώματα γραπτού διάκοσμου παλιότερα του έτους 1362. Ο ναός της Αγίας Ειρήνης του Κουρνά, επειδή βρισκόταν μακριά από τα αστικά κέντρα του νησιού, δεν δέχτηκε καθόλου την ξενική (ενετική) επίδραση, αλλά διατηρεί την κρητική μορφή της βυζαντινής τέχνης. Οι τοιχογραφίες ακολουθούν την παλαιολόγεια αναγέννηση της ζωγραφικής και κάθε μια δίνει την εντύπωση ιδιαίτερου πίνακα. Απομιμούνται τη λεπτολόγο τεχνική των εικόνων και αποτελούν έτσι εξαίρετα δείγματα της «Κρητικής Σχολής».

Ένας άλλος βυζαντινός ναός στον Κουρνά είναι ο διμάρτυρος ναός του Αγίου Γεωργίου – Χριστού, όπου σώζονται αρκετά υπολείμματα τοιχογραφιών καθώς και αξιόλογες παραστάσεις. Περισσότερα για τους ναούς της Αγίας Ειρήνης και Αγίου Γεωργίου – Χριστού βλέπε στις ειδικές μελέτες του Γ. Β. Αντουράκη «Ο βυζαντινός ναίσκος της Αγίας Ειρήνης», Αθήναι 1974 και «Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου – Χριστού», Αθήναι 1976.

Νότια του οικισμού Κάβαλος υπάρχουν ερείπια ρωμαϊκής εποχής.

Βορειοδυτικά του χωριού και σε απόσταση 2,5 χλμ είναι η περίφημη λίμνη Κουρνά, η οποία είναι και η μοναδική σ’ όλη την Κρήτη με περιφέρεια 3,5 χλμ. Η επιφάνειά της είναι μόνο 23 – 25μ. ψηλότερα από τη θάλασσα. Η λίμνη είναι πλούσια σε νερά, γιατί σ’ αυτή εκβάλλουν όχι μόνο τα νερά των γύρω βουνών, αλλά διαθέτει και δυο πηγές. Στη νοτιανατολική όχθη της, κάτω από μια αγριοσυκιά, αναβλύζει μια πηγή που φαίνεται μόνο το φθινόπωρο, γιατί το χειμώνα η στάθμη του νερού ανεβαίνει και τη σκεπάζει. Κοντά σ’ αυτήν υπάρχει και μια άλλη πηγή, που λέγεται Μάτι. Τα νερά και των δυο πηγών έρχονται από υπόγεια καταβόθρα από τη Δαφνομαδάρα. Εκεί υπάρχει και μια άλλη καταβόθρα, τα νερά της οποίας φαίνονται σε απόσταση 4 χλμ. όπου δημιουργούν τις πηγές του Αλμυρού ποταμού. Γιαυτό δεν ξεχειλίζει η λίμνη, αν και σύμφωνα με τοπικές διηγήσεις, κάποτε ξεχείλισε και παρέσυρε μεγάλα χέλια, που σκορπίστηκαν στην πεδιάδα.

Το αρχαίο όνομα της λίμνης ήταν Κορησία από το ιερό της Κορησίας Αθηνάς που υπήρχε εκεί, καθώς αναφέρει ο Στέφανος ο Βυζάντιος «Κόριον, τόπος εν Κρήτη, από κόρης τινός και λίμνη Κορησία και Αθηνάς ιερόν Κορησίας». Φαίνεται ότι κοντά στη λίμνη υπήρχε στην αρχαιότητα ιερό αφιερωμένο «εις Ίππον και Κόρην». Από εκεί προέρχονται πιθανώς οι λέξεις Ιπποκόρειον και Ιπποκορώνειον (αρχαία πόλη) και από αυτό προήλθε όπως φαίνεται και η ονομασία της επαρχίας Αποκορώνου, η οποία και ως λέξη και ως επαρχία της Κρήτης, απαντάται πολύ πριν από την Ενετοκρατία (1210μ.Χ.).

Στη λίμνη δεν υπάρχουν ψάρια, αλλά μόνο χέλια, αν και ο εμπλουτισμός της με ορισμένα ψάρια του γλυκού νερού, θα αποτελέσει σημαντικό βήμα για την αξιοποίησή της.

Από στόμα σε στόμα διασώζεται μεταξύ των κατοίκων μια επιτόπια παράδοση σχετικά με τη δημιουργία της λίμνης. Έτσι στη θέση της λίμνης υπήρχε κάποτε ένα χωριό. Κάποιος κάτοικος του χωριού αυτού είχε μια ωραιότατη κόρη, που τον βοηθούσε στις αγροτικές δουλειές. Κάποια φορά η κόρη κουράστηκε στο δρόμο, κάθισε σε μια πέτρα κι άρχισε να χτενίζει τα μαλλιά της.

Ο πατέρας, κοιτάζοντας την ομορφιά της κόρης, ένιωσε μια κτηνώδη επιθυμία. Η κόρη τότε τον παρακάλεσε να την αφήσει να πει λίγα λόγια και είπε: «Βούλα και βουλολίμνα κι εγώ στοιχειό στη λίμνα». Μόλις απόσωσε την κουβέντα της, βούλιαξε ο τόπος κι έγινε λίμνη! Σήμερα οι «αλαφροϊσκιοτοι», αυτοί δηλαδή που βλέπουν φαντάσματα, βλέπουν καμιά φορά το καταμεσήμερο, στη μέση της λίμνης, την κόρη να χτενίζει τα μακριά ξανθά μαλλιά της. Το σπήλαιο Κοuρνά βρίσκεται στο 50 χλμ. της κεντρικής αρτηρίας προς τον Κουρνά και ανακαλύφθηκε το 1961. Βρίσκεται σε υψόμ. 140μ. στην πανοραμική θέση Κερατιδέ.

Το σπήλαιο έχει μήκος 35μ., πλάτος 24μ. και ύψος 2,40 – 2,85μ. Έχει πολλούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που σχηματίζουν διάφορα σχέδια. Δυο κομμάτια σταλακτίτες, που έσπασαν από άγνωστο λόγο, ενώθηκαν με νέους σταλακτίτες και σχηματίζουν έναν κανονικό σταυρό, που θεωρείται ένα από τα πιο σπάνια σπηλαιολογικά ευρήματα. Το σπήλαιο Κουρνά θεωρείται σχεδόν εφάμιλλο του σπηλαίου των Ιωαννίνων.

Αξιοπρόσεκτα είναι και τα παλιά παραδοσιακά σπίτια του Κουρνά, που είναι γνωστά ως καμαρόσπιτα: Τέτοια παραδοσιακά κρητικά σπίτια βρίσκονται στα Σφακιά, στον Αποκόρωνα και αλλού. Θαυμάσια περιγραφή του κρητικού καμαρόσπιτου βρίσκει κανείς στο βιβλίο του Γ. Ν.Ψυχουντάκη, «Αητοφωλιές στην Κρήτη». Επίσης στην εφημερίδα Φωνή του Αποκορώνου δημοσιεύεται (σε συνέχειες) αξιόλογη σχετική μελέτη του Μ. Ανδριανάκη με τίτλο «Τα παραδοσιακά σπίτια του Αποκόρωνα».  

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.

Φώτο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BD%CE%AC%CF%82_%CE%A7%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD