Οι Κούμοι είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Ρεθύμνης. Απέχει 15 χμ. από το Ρέθυμνο. Βρίσκεται σε υψομετρο 420 μ. κι έχει σήμερα 210 κατοίκους. Υπαρχο υ ν τρεις εκδοχές για την προέλευση του ονόματος του χωριού.
Σύμφωνα με την πρώτη, επειδή υπήρχε παλιά στο χωριό αναπτυγμένη κτηνοτροφία, οι κάτοικοι έβαζαν τα μικρά αρνιά και κατσίκια (αμνοερίφια) σε κουμιά, δηλαδή σε χαμόσπιτα. Πρβλ. και τα ρήματα: κουμιάζω, ξεκουμιάζω κλπ.
Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή, ο πρώτος κάτοικος του χωριού ήταν ο Ψαθάς από την Κύμη Ευβοίας έτσι το χωριό έμεινε με το όνομα Κούμοι.
Η τρίτη εκδοχή μας εξηγεί ότι η παλαιά ονομασία του χωριού ήταν Κωμόπολη και μετά την καταστροφή του επειδή έγινε πιο μικρό ονομάστηκε Κούμοι.
Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Κούμοι κάηκαν 2-3 φορές. Οι κάτοικο! του πήγαιναν για ένα διάστημα σε γειτονικά χωριά και σπτσυνέχεια επέστρεφαν και ξανάκτιζαν το χωριό τους. Από το χωριό κατάγεται ο καπετάνιος Μαψαλάκης Κωνσταντίνος, ο οποίος έδρασε στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Ήταν τολμηρός και δραστήριος. Έγινε τότε το φόβητρο των τούρκων. Απόδειξη της τόλμης του είναι το κατέβασμα της τουρκικής σημαίας από το φρούριο της Φορτέτζας.
Κατά την περίοδο της Κατοχής οι Γερμανοί δεν έμειναν στο χωριό. Οι κάτοικοι του πήγαιναν στους Αρμενους και δούλευαν στους κατακτητές.
Οι παλιότερες οικογένειες είναι οι Ψαθάκηδες, οι Μακρυδάκηδες, οι Σταγάκηδες, οι Βελονάκηδες κ.ά.
Στην περιοχή του χωριού βρέθηκαν υπολείμματα υστερομινωικής εποχής. 1,5 χμ. έξω από τους Κούμους βρίσκεται το σπήλαιο του Χαλκιά. Έχει μεγάλη χωρητικότητα και σ’ αυτό κατέφευγαν οι κάτοικοι τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Την περίοδο εκείνη έγινε στο σπήλαιο μια φοβερή σφαγή. Η παράδοση αναφέρει ότι για πολύ καιρό οι κάτοικοι άκουγαν έξω απ’ το σπήλαιο το θόρυβο που κάνει το σφυρί.
Υπάρχουν πολλές εκκλησίες στο χωριό” πιο παλιές θεωρούνται ο Άγιος Γεώργιος και η Μεταμόρφωση του Σωτήρα.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.