Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κυδωνίας. Βρίσκεται δυτικά από τα Χανιά σε απόσταση 17χιλ. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 76μ. και κατοικείται από 480 άτομα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια εσπεριδοειδών, σταφίδας, οιναμπέλων. Στην κοινότητα Κοντομαρίου ανήκουν οι οικισμοί Κοιλόδα, Ξηροκάμπι, Παλαιό Μετόχοι και Νέο Μετόχι.
Κατά την πρώτη το όνομα του χωριού οφείλεται σε κάποιον Βενετσιάνο, προφανώς άρχοντα του τόπου, ονόματι Κόντε Μαρίνο. Από αυτόν πήρε το όνομα Κοντομαρί.
Κατά τη δεύτερη, η ονομασία προέρχεται από τις λέξεις Κοντέσα Μαρία, η οποία ήταν ευγενής ενετικής καταγωγής.
Μεταξύ των δύο εκδοχών επικρατέστερη θεωρείται η πρώτη. Πάντως όπως και να έχει η ονομασία του χωριού έχει ενετική προέλευση.
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς κτίστηκε το χωριό. Δεν υπάρχουν ευρήματα αρχαιολογικά, ούτε άλλα ίχνη, τα οποία να μαρτυρούν την ύπαρξή του στους αρχαίους χρόνους. Το μόνο που βρέθηκε ήταν μια εντοιχισμένη πλάκα-έμβλημα, κατά πάσα πιθανότητα ενετικής εποχής. Αυτή η πλάκα είναι μαρμάρινη και φέρει λιοντάρι και άλλα σύμβολα. Πολλοί ισχυρίζονται ότι στο μέρος που βρέθηκε η πλάκα βρισκόταν το ανάκτορο του άρχοντα των Ενετών, το οποίο μέχρι τελευταία διατηρούνταν σε ικανοποιητική κατάσταση. Σήμερα όμως δεν παρουσιάζει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Στο κέντρο του χωριού υπάρχει η εκκλησία Ζωοδόχος Πηγή, η οποία κτίστηκε πριν από 50 χρόνια, στη θέση παλαιότερης εκκλησίας Βασιλικού ρυθμού, την οποία γκρέμισαν λόγω της μικρής χωρητικότητας. Στον οικισμό Κοιλάδα η εκκλησία ο Ευαγγελισμός, στο Ξηροκάμπι η εκκλησία ο Ευαγγελισμός, στο Ξηροκάμπι η εκκλησία Άγιος Αντώνιος, κτισμένη πριν από 300 χρόνια.
Στο Π. Μετόχι υπήρχε ο Πύργος του Γενίτσαρη, ο οποίος ήταν Διοικητής της περιοχής. Σήμερα σώζεται μόνον ο θόλος. Στο Ν. Μετόχι, ανήκει η εκκλησία Άγιος Ιωάννης.
Η ονομασία του χωριού και η μαρμάρινη πλάκα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το χωριό πρέπει να κτίστηκε κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης, οι κάτοικοι του χωριού έφυγαν προς τα ορεινά χωριά για μεγαλύτερη ασφάλεια. Άλλοι εξανδραποδίστηκαν, ώστε για αρκετό χρονικό διάστημα κατοικούσαν εδώ μόνο Τούρκοι.
Ο πρώτος Χριστιανός κάτοικος που κατέβηκε από την επαρχία Σελίνου ήταν ο Εμμανουήλ Δρακάκης, ο επονομαζόμενος Χατζή Δράκος, επειδή επισκέφτηκε τους Αγίους Τόπους.
Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ο Δρακάκης ήταν ο μόνος Χριστιανός κάτοικος και γι’ αυτό οι Τούρκοι προσπάθησαν να τον εξισλαμίσουν βίαια. Αυτός μεταμφιεσμένος σε γυναίκα (χανούμ), δραπέτευσε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμεινε 8 χρόνια. Όταν ξαναγύρισε στο χωριό πάλι ήταν ο μόνος Χριστιανός με την οικογένειά του. Είναι άγνωστο πώς κατάφερε να ξεφύγει από τη μανία των Τούρκων.
Μετά από περίπου 30 χρόνια γύρω στα 1800 ήρθαν από τους Λάκκους της Κυδωνίας ο παπά-Χαραλάμπης Κοκκινάκης, ο Μουριδάκης, ο Δασκαλάκης και ο Μιχελάκης, ήταν οι πρώτοι κάτοικοι και κατοίκησαν στην τοποθεσία, που σήμερα ονομάζεται χαλόσπιτα.
Στην τοποθεσία Ελληνικά βρέθηκαν κατά καιρούς πιθάρια κτισμένα και θεμέλια σπιτιών χωρίς να γνωρίζουν ποιας εποχής είναι. Σε απόσταση 50μ. από τα κτίσματα ανακαλύφθηκαν τάφοι μάλλον Χριστιανικής εποχής. Στην ίδια περιοχή, επίσης βρέθηκαν ερείπια εκκλησίας του Αγίου Ελευθερίου.
Στην τοποθεσία πλακούρες που είναι η άκρη του χωριού, υπάρχει οικισμός κατεστραμμένος με το όνομα «Τυφλή», Υπάρχουν υπολείμματα παλαιού ελαιοτριβείου και στα ερείπια παλαιάς εκκλησίας έκτισαν το 1937 την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Κάνοντας διάνοιξη δρόμου σε εκατό μέτρα από την Αγία Παρασκευή, βρέθηκε πριν δύο χρόνια άλλο νεκροταφείο. Έξω από το χωριό, υπάρχουν ερείπια εκκλησίας της Αγίας Κυριακής και πάνω σ’ αυτό έχουν κατασκευάσει εικονοστάσι.
Μετά απ’ αυτόν ήρθαν οι Βλαζάκης, Δασκαλάκης, αργότερα δε ο Μαυριδάκης και άλλοι και έτσι αυξήθηκε ο πληθυσμός του χωριού από Χριστιανούς, οι οποίοι, ορεινοί και τραχείς όπως ήταν, περιόρισαν τις αυθαιρεσίες των Τούρκων.
Η αύξηση του Χριστιανικού στοιχείου, η εργατικότητα και η ζωτικότητα των Ελλήνων είχε σαν αποτέλεσμα να περιέλθει στα χέρια των Χριστιανών σιγά-σιγά η εύφορη γη του χωριού και οι Τούρκοι κατακτητές να εκτοπισθούν, ώσπου τέλος να μην αποτελούν υπολογίσιμο παράγοντα του τόπου.
Παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Κοκκινάκηδες, οι Δρακάκηδες, οι Μαυριδάκηδες και οι Βλαζάκηδες.
Το χωριό κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής έπαθε πολλές καταστροφές. Η πρώτη. εκτέλεση από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής έγινε στο Κοντομαρί, όπου: εκτελέστηκαν στις 2 Ιουνίου του 1941 (25) πατριώτες στο κέντρο του χωριού, Κοντά στην εκκλησία. Κατά την εκτέλεση διασώθηκε ένας κάτοικος, ο Γεώργιος Γαλάνης. Στον τόπο της εκτέλεσης έχει ανεγερθεί μνημείο προς τιμή των πεσόντων.
Σε μια μάχη μεταξύ Γερμανών και Νεοζηλανδών στην οποία έλαβαν μέρος 2-3 Έλληνες, οι Γερμανοί εκτέλεσαν ορισμένους κατοίκους σε αντίποινα για τους δικούς τους νεκρούς.
Δύο από τους κατοίκους που έδρασαν εκείνη την εποχή στην αντίσταση ήταν ο Μιχάλης Μαυριδάκης και ο Δημήτρης Μαυριδάκης.
Έγινε έρευνα στο σπίτι του Στέφανου Μαυριδάκη, όταν στο Σέλινο είχε συλληφθεί από τους Γερμανούς κάποιος που οπλοφορούσε. Ύστερα από την πίεση των Γερμανών αναγκάστηκε να ομολογήσει πως το προμηθεύτηκε από το Στέφανο Μαυριδάκη, κάτοικο Κοντομαρίου. Όπως τους είχε πληροφορήσει ο κρατούμενος οι Γερμανοί βρήκαν τα όπλα στο ανώφλι της πόρτας. Επειδή, δεν κατάφεραν να βρουν τον ίδιο, όσους συγγενείς είχε τους συνέλαβαν και τους μετέφεραν στις φυλακές της Αγιάς. Εκεί, τους κράτησαν 6 ημέρες ως 6 μήνες ανάλογα με την ηλικία, το βαθμό συγγένειας και σύμφωνα με το τι έβρισκαν εναντίον τους. Αμέσως μετά τη Μάχη της Κρήτης, η πρώτη ομαδική εκτέλεση για αντίποινα έγινε στο χωριό Κοντομάρι στις 2 Ιουνίου 1941.
Οι Γερμανοί έκριναν πως η συμμετοχή των κατοίκων ήταν πολύ μεγάλη και αδικαιολόγητη. Ο Μ. Μαυριδάκης εκτελέστηκε στις 11-12-1944. Ο Δ. Μαυριδάκης στις 10-2-42, πνίγηκε μαζί με τους Εβραίους έξω από την Κρήτη.
Οι εκκλησίες του χωριού είναι: Ζωοδόχος Πηγή, Πολιούχος του χωριού, η Αγία Κυριακή, που χτίστηκε πρόσφατα στα ερείπια παλιάς ομώνυμης εκκλησίας, οι Άγιοι Απόστολοι, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και η Αγία Παρασκευή.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.
Φώτο: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%AF_%CE%A7%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD