Κάτω Πόρος Ρεθύμνης

Ο Κάτω Πόρος είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Ρεθύμνης. Απέχει 23 χμ. από το Ρέθυμνο. Βρίσκεται σε υψόμετρο 250 μ. και έχει σήμερα 80 κατοίκους. Στην κοινότητα, υπάγεται και το χωριό Νησί, που σήμερα είναι ερειπωμένο. Στο Νησί υπάρχουν πέντε βυζαντινές εκκλησίες.

Η παράδοση αναφέρει ότι το χωριό ονομάστηκε Κάτω Πόρος από το εξής περιστατικό: Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήρθε στο χωριό κάποιος Τούρκος, για να εισπράξει τον καθιερωμένο φόρο. Αλλά ένας λεβέντης χωρικός, ο Μανόλης Χαντουμάκης σκότωσε τον Τούρκο και τον έθαψε στο σπίτι του, κάτω από το πέρασμα του τζακιού του. Έτσι το χωριό ονομάστηκε Κάτω Πόρος, δηλαδή κάτω πέρασμα.

Την ύπαρξη του Κάτω Πόρου στα χρόνια των Βυζαντινών, μαρτυρεί η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου με αξιόλογες τοιχογραφίες.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Κάτω Πόρος δεν κατοικήθηκε από Τούρκους, αλλά οι χωρικοί ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλλουν τον απαραίτητο φόρο.

Την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, εξαιτίας της απαγωγής του στρατηγού Κράιπε, κινδύνεψαν να σκοτωθούν πολλοί χωρικοί από τους κατακτητές, στην τοποθεσία Αναβάλλουσα, αλλά τελικά γλύτωσαν.

Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Τζανετάκηδες, οι Φραγκιαδάκηδες, οι Μακρυγιαννάκηδες και οι Χαντουμάκηδες.

Ο Κάτω Πόρος είναι κτισμένος στην αρχή ενός φαραγγιού που ονομάζεται «Κολλητό Φαράγγι» κι έχει βαθείς γκρεμούς και μεγάλη ρεματιά. Στις σπηλιές αυτής της ρεματιάς έβρισκαν καταφύγιο την περίοδο του 1940-45 οι κάτοικοι του χωριού και των γύρω περιοχών. Στη σπηλιά του Κράιπε εξάλλου, είχαν κρύψει οι Άγγλοι το Γερμανό στρατηγό. Στο φαράγγι υπάρχει και η σπηλιά Κορωναίου με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, αλλά δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί.

Τη ρεματιά διασχίζει ο Κατωποριανός ποταμός, που πηγάζει από το βουνό Άγιο Πνεύμα και χύνεται στον ποταμό Πετρέ. Ο ίδιος ποταμός διασχίζει τη Φτερούδη, μια καταπράσινη τοποθεσία, ανάμεσα σε δύο γκρεμούς, με μεγάλες ανεξάρτητες σπηλιές.

Στη Φτερούδη, μέσα στο γκρεμό, υπάρχει μια πηγή, που τρέχει το καλοκαίρι και στερεύει το χειμώνα. Ονομάζεται Βρύσες και με το νερό της ποτίζονται τα περιβόλια.

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στον Κάτω Πόρο υπάρχει η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Ονομάζεται και Γαλατάς, επειδή σύμφωνα με την παράδοση η λάσπη, με την οποία κτίστηκε η εκκλησία, ήταν πλασμένη με γάλα. Ο θρύλος αναφέρει ότι η ίδια εκκλησία είχε χρυσή καμπάνα, η οποία όμως δε βρέθηκε πουθενά.

Στον Κάτω Πόρο υπάρχει η καινούργια εκκλησία της Παναγίας της Ζωοδόχου Πηγής.

*Στοιχεία από 15 ετή έρευνα 1980-1995.