Κάτω Μαλάκι Ρεθύμνης

Χωριό της επαρχίας Ρεθύμνης του νομού Ρεθύμνου. Βρίσκεται σε απόσταση 22 χμ. από το Ρέθυμνο και σε υψόμ. 360-420 μ. Στο Κάτω Μαλάκι ζουν σήμερα 70 περίπου κάτοικοι.

Μια παράδοση αναφέρει ότι το Κάτω Μαλάκι είναι το παλιό χωριό Μαλουφιανά, πράγμα που πιθανολογείται και από τα ερείπια που υπάρχουν στην περιοχή.

Την ονομασία Μαλάκι, που μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν Μαλλάκι, την πήρε το χωριό από έναν Ενετό στρατηγό που ονομαζόταν Μαλλάκιος ή Μαλλέκιος και που σκοτώθηκε σε μια μάχη που έγινε στην τοποθεσία Αυκομούρι, μεταξύ Τούρκων και Ενετών ή ντόπιων και Ενετών.

Το 1330, στο Κάτω Μαλάκι υπήρχε μόνον ένα σπίτι που κατοικούνταν από έναν άρχοντα Ιταλό που ονομαζόταν Λυγίζος. Αργότερα ήρθε και εγκαταστάθηκε και κάποιος άλλος Ιταλός που ονομαζόταν Γάσπαρης. Το 1630 έμεναν στο χωριό 13 οικογένειες.

Πριν από το 1630 υπήρχαν γύρω από το Κάτω Μαλάκι οι οικισμοί: Μαλουφιανά, Ελληνικά, Καψόσπιτα και Λελιζιανά, οι οποίοι όμως σήμερα δεν υπάρχουν. Όλοι οι κάτοικοι τους εγκαταστάθηκαν στο Κάτω Μαλάκι. Το χωριό ήταν φέουδο ενετικό, γεγονός που φανερώνουν τα ενετικά ονόματα: Βιντζέτζο, Δραγανίνο, Βίγλα και Τσεβδακιό.

Οι παλιότερες οικογένειες του Κάτω Μαλακίου είναι οι Γασπάρηδες και οι Ηλιάκηδες (Φοινόκαλοι) που ήρθαν από τις Σαϊτούρες, οι Μαθιουδάκηδες (Πατέρηδες) που προέρχονταν από το Μούνδρο και οι Φουσταλιεράκηδες και Βιλανδρέδοι.

Διασώζονται πολλές παραδόσεις που αναφέρονται στο χωριό. Στη σπηλιά που ονομάζεται στης αρχόντισσας το σπηλιάρι λέγεται ότι έμενε μια νιόπαντρη αρχοντοπούλα περιμένοντας τον άντρα της που έφυγε για να πολεμήσει. Επειδή όμως πληγώθηκε και αιχμαλωτίστηκε, γύρισε μετά από πολλά χρόνια.

Σ’ ένα μετόχι, το Μουλαλί. που υπήρχε λίγο πιο κάτω από το χωριό, δυο γενίτσαροι είχαν κτίσει έναν πύργο, που σήμερα σώζονται τα ερείπια του, για να προστατευτούν από τις επιθέσεις των Ελλήνων. Αφού κλείστηκαν μέσα, δεν επέτρεπαν σε κανέναν άλλον Τούρκο να μπει στον πύργο, ούτε καν να πλησιάσει στην περιοχή. Τα ονόματα των δυο γενιτσάρων ήταν Καντάλιος και Μουλαλής.

Στην τοποθεσία Πετροκοπιά, υπάρχει το αποτύπωμα της αριστερής παλάμης του Διγενή πάνω σε μια πέτρα, για αυτό και λέγεται Στου Διγενή το λακκουδι.

Στο μετόχι Λάκκος, υπάρχει μια ελιά με περιφέρεια κορμού 75 πόδια. Λέγεται πως είναι από την εποχή του Μίνωα. Μια παρόμοια ελιά υπάρχει και στην Χώνη.

Όταν ο πρίγκιπας Γεώργιος επισκέφτηκε το Άνω Μαλάκι, ο λυράρης Κωνσταντίνος Καψαλάκης τον υποδέχτηκε με αυτούς τους στίχους:

• Άνοιξε πόρτα των Χανιών και πλάτανε λιγάκι, για να περνά να αε πατεί της Όλγας το παιδάκι. Άνοιξε μαρμαρόπορτα

με το βαρύ κερκέλι για να περνά να σε πατεί του Γεώργιου τ’ ασκέρι. Και στην Κωνσταντινούπολη που είναι κληρονομιά σας να την ελευθερώσετε και να γενεί δικιά σας» Λέγεται ότι ο πρίγκιπας ευχαριστήθηκε πολύ και έδωσε στο λυράρη πέντε χρυσά ναπολεόνεια.

Στη Μάχη της Κρήτης πήραν μέρος 4 κάτοικοι του χωριού. Κατά την περίοδο της Κατοχής, οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν άτομα του χωριού για αγγαρείες στους δρόμους.

Οι εκκλησίες που υπάρχουν στο χωριό, εκτός απ’ αυτήν της Αγίας Τριάδας, είναι το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας που κτίστηκε πριν 1.200 χρόνια περίπου. Έχει αγιογραφίες που σήμερα βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που ανακαινίστηκε πρόσφατα και το κοινόβιο μοναστήρι Οι Παναγιές, που σήμερα είναι ερειπωμένο. Παλιά είχε καεί από τους Σαρακηνούς και ξανακτίστηκε.

Στην εκκλησία του μοναστηριού υπήρχε μια δεξαμενή βάθους 2 μ., μέσα στην οποία, από ανασκαφές που έκανε ο αρχαιολόγος Καλοκύρης, βρέθηκε μια πέτρα που πάνω της υπήρχαν δυο νομίσματα. Στο ένα απεικονιζόταν ο Λέων του Αγίου Μάρκου και στο άλλο ο Νικηφόρος Φωκάς με την αυτοκράτειρα. Το τελευταίο είχε κοπεί στην Κύζικο της Προποντίδας. Βρέθηκε επίσης μια τετράγωνη πλάκα που είχε χαραγμένο στο μέσον ένα βυζαντινό σταυρό, ο οποίος ήταν κατάγραφος από αρχαία ελληνικά και βυζαντινά γράμματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις ανασκαφές βοήθησαν και οι κάτοικοι του χωριού Ιωάννης Σταγάκης και Ευάγγελος Γασπαράκης.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.