Κάντανος Χανίων

Η Κάντανος είναι χωριό, κοινότητα και πρωτεύουσα της επαρχίας Σελίνου. Βρίσκεται σε απόσταση 57χλμ. από τα Χανιά και σε υψόμ. 420μ. και έχει σήμερα 413 κατοίκους.

Στην κοινότητα Καντάνου υπάγονται οι οικισμοί: Κουφαλωτός (Άγιοι Απόστολοι),Ανισαράκι, Μπαμπακάδος, Τσιβρεμιανά (Γέφυρα),Πασακιανά (Δρακόβρυση), Καβαλαριανά, Λαμπιριανά, Αγακιανά (Λόφος), Μπενουδιανά, Σιδεριανά, Σπίνα, Τραχηνιάκος, Χατζουδιανά, Τσαγκαρελιανά (Χρυσοπηγή), Τριγώνος, Σκουδιανά και Φλώρια.

Ο συνολικός πληθυσμός της κοινότητας ανέρχεται σε 930 περίπου κατοίκους. Βρίσκεται σε μια καταπράσινη και εύφορη κοιλάδα, κατάφυτη από πανύψηλα ελαιόδεντρα, που διασχίζει το μικρό ποτάμι της Καντάνου. Σ’ όλη την επαρχία Σελίνου και, ειδικά, στην περιοχή της Καντάνου, βρέχει περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή της Κρήτης. Γι’ αυτό, υπάρχει άφθονο πράσινο και το κλίμα είναι υγιεινό, προσελκύοντας πολλούς επισκέπτες.

Οι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια της γης και ειδικά με την παραγωγή λαδιού. Άλλα προϊόντα της κοινότητας είναι τα σιτηρά, το κρασί, τα κάστανα και διάφορα κτηνοτροφικά. Η περιοχή είναι επίσης πλούσια σε θηράματα και προσφέρεται για κυνήγι.

Το σημερινό χωριό διασώζει το όνομα της αρχαίας Καντάνου. Η λέξη κάντανος σημαίνει πόλη της νίκης και προέρχεται από το ρήμα καίνω, που σημαίνει φονεύω. Κάντορες ήταν οι Κρατούντες. Την πόλη αναφέρει ο Στεφ. Βυζάντιος: «Κάντανος, πόλις Κρήτης,. ως Ξενίωνενπεριορίου Κρητικού τόπω, το εθνικόν Καντάνιος». Υπάρχει διαφωνία, σχετικά με την τοποθεσία της αρχαίας Καντάνου. Άλλοι την τοποθετούν κοντά στο σημερινό χωριό Κάδρος, ψηλά στο Κακοδίκι, και άλλοι στην περιοχή της σημερινής Καντάνου. Ο Άγγλος περιηγητής PashIey την τοποθετεί στο χωριό Κάδρος, ενώ ο Ιταλός ιστορικός του αιώνα μας De Sanctis την τοποθετεί στην περιοχή Καντάνου.

Γύρω στα 1937, ο αρχαιολόγος Β. Θεοφανίδης έκανε ανασκαφές στο κέντρο του χωριού κι έφερε στο φως ένα μεγάλο οικοδόμημα με πλευρά 30 μέτρων και με δάπεδο 900 τ.μ., στρωμένο με μωσαϊκά γραμμικά σχήματα, κύκλους και ρόμβους. Στο δάπεδο του κτιρίου βρέθηκε επίσης η βάση κάποιου αγάλματος, που ήταν αφιερωμένο στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο, Φαίνεται ότι το ρωμαϊκό αυτό οικοδόμημα ήταν το πραιτόριο της περιοχής, που αργότερα χρησιμοποιήθηκε σαν εκκλησία.

Αυτό λοιπόν το μνημείο, καθώς και πολλά άλλα ρωμαϊκά απομεινάρια, που βρίσκονται σκορπισμένα σ’ όλη την περιοχή της Καντάνου, μαρτυρούν ότι η αρχαία πόλη άκμασε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.

Η πόλη εξακολουθεί να υπάρχει κατά τους βυζαντινούς χρόνους και μάλιστα γίνεται έδρα επισκόπου. Η επισκοπική έδρα διατηρήθηκε μάλλον εδώ μέχρι την κατάληψη της Κρήτης από τους Άραβες. Καθεδρικός ναός της Επισκοπής, θεωρείται η εκκλησία του Χριστού (14ος -15ος αιώνας), που βρίσκεται κοντά στα Πλεμενιανά και ξαναχτίστηκε στα θεμέλια παλιότερης. Επίσκοποι της εποχής εκείνης αναφέρονται οι επιφανείς και διακεκριμένοι Πατέρες Παύλος, Νικίας, Φωτεινός και Γρηγόριος. Είναι, επίσης, γνωστό ότι πολλοί επίσκοποί της πήραν μέρος σε Οικουμενικές Συνόδους.

Η Κάντανος και η Επισκοπή της φαίνεται πως καταστράφηκαν κατά την κατάληψη της Κρήτης από τους Άραβες και Σαρακηνούς πειρατές (824-961) και για αρκετό καιρό δεν αναφέρονται πουθενά. Η Επισκοπή αναφέρεται και πάλι στο τέλος του 12ου με αρχές του 13ου αιώνα. Κατά την εποχή της Ενετοκρατίας, η περιοχή κατοικήθηκε περισσότερο από Βενετούς, εξαιτίας του πλούτου της. Υπάρχει, μάλιστα, μια επιγραφή στην εκκλησία Μιχαήλ Αρχαγγέλου, στη συνοικία Καβαλαριανά, που αναφέρει την Ενετοκρατία.

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους (1645-1669) και ως τη φυγή τους απ’ αυτήν το 1897, η Κάντανος κατοικήθηκε πάλι από Τούρκους, εξαιτίας του πλούτου της και έγινε η έδρα τους, γιατί βρισκόταν στο κέντρο της επαρχίας Σελίνου. Στο λόφο που βρίσκεται σήμερα το δημοτικό σχολείο, ήταν το λεγόμενο «σεράγιο» όπου έμενε ο «καϊμακάμης»: Ο Τούρκος διοικητής.

Τα οικοδομήματα αυτά υπήρχαν μέχρι το 1937. Την εποχή της Τουρκοκρατίας, η περιοχή της Καντάνου ήτα ν τόπος συνεχών συγκρούσεων μεταξύ Χριστιανών και Τούρκων. Οι Τούρκοι είχαν κατασκευάσει πύργους σε καίρια σημεία, δέσποζαν του λεκανοπεδίου και ενίσχυαν την άμυνά τους. Ακόμα και στο βουνό Από πηγάδι υπήρχε ένας σταθμός, το λεγόμενο καρακόλι, τούρκικο φυλάκιο, για να ελέγχει τους περαστικούς από ‘κει.

Κατά την Επανάσταση του 1821, η Κάντανος ήταν τοπίο ασφαλές καταφύγιο των Τούρκων. Εδώ οχυρώνονταν οι μάχιμοι Τούρκοι, κάθε φορά, που πιέζονταν από τους επαναστάτες.

Στο Ανισαράκι, στο Βαμβακάδο, στο Νυχτεριανό και στον Κουφαλωτό ήταν τέσσερις πύργοι με πολεμίστρες. Στις 6 Ιουνίου 1823, συγκέντρωσαν τα γυναικόπαιδα εκεί και τους πολιόρκησαν οι επαναστάτες. Κάθε πύργο φύλαγαν 250 Τούρκοι. Στην πολιορκία παρεβρισκόταν ο ίδιος ο Αρμοστής Τομπάζης, ο Άστιγξ, ο Σκούρτης, ο Οικονόμος,ο Μουτσογιάννης, ο Δημ. Καλλέργης, ο Βουρδουμπάς και άλλοι. Οι Τούρκοι αδιαφορούσαν για την πανούκλα που τους θέριζε και πολεμούσαν με πείσμα. Οι επαναστάτες, όμως, τους πολιόρκησαν στενά με πυροβολικό και τους ανάγκασαν να ζητήσουν ανακωχή. Είχαν σχέδιο να φύγουν κρυφά τη νύχτα, δίχως να τους αντιληφθούν οι πολιορκητές τους. Μόλις βράδιασε, βγήκαν από τους πύργους με τα ζώα φορτωμένα με τις τροφές και τις αποσκευές τους. Έβαλαν στη μέση τα γυναικόπαιδα και ξεκίνησαν για τα Χανιά, δίχως να τους ενοχλήσει κανείς, κατά διαταγή του Τομπάζη.

Οι Κρητικοί αγανάκτησαν για την απόφαση του Τομπάζη καθώς και ο ίδιος ο ’Αστιγξ, ο οποίος έφυγεν αμέσως για την Ελλάδα. Αλλά οι επαναστάτες τους κυνήγησαν και στο Σέμπρωνα της Κυδωνίας τους περικύκλωσαν σ’ ένα λόφο, σκότωσαν κι αιχμαλώτισαν πάνω από 1.000 και πήραν τα ζώα και τα τρόφιμά τους (Κριτοβουλίδης, σ. 235-239). Γύρω στους 2.000, όμως, γλίτωσαν στα Χανιά και πολέμησαν έπειτα με λύσσα τους επαναστάτες. Τα σφάλματα αυτά του Τομπάζη ήταν αφορμή να μείνει η Κρήτη τουρκική 75 χρόνια ακόμα, παρά τις τόσες νίκες και θυσίες.

Ο μεγάλος ξεσηκωμός του 1866 άρχισε από την Κάντανο. Στις 16 προς 17 Αυγούστου του 1866, σαράντα Τούρκοι από το χωριό πήγαν να πάρουν μέλι από τον Πλατανέ, χωριό κοντά στα Τεμένια. Ειρωνεύτηκαν μερικούς οπλισμένους Χριστιανούς ότι «είναι άχρηστα τα όπλα που κρατούσαν, γιατί αύριο θα αναγκαστούν να τα παραδώσουν». Στο γυρισμό τους χτύπησαν. Σκότωσαν δύο κι έτσι άνοιξε ο λογαριασμός. Την άλλη μέρα, άρχισε επίσημα ο αγώνας. Το Σεπτέμβριο του 1866, ο Μουσταφά Ναϊλή Πασάς φτάνει στην Κάντανο με 12,000 στρατό, για να βοηθήσει τους Τούρκους της περιοχής. Στις δυνάμεις αυτές αντιτάσσονται 5.000 επαναστάτες. Τότε, όλοι οι Τούρκοι που βρίσκονταν στην Κάντανο, πήραν τα γυναικόπαιδά τους και από τα στενά του Κακοδικίου προσπάθησαν να περάσουν προς την Παλαιοχώρα. Σ’ όλο το δρόμο τους χτυπούσαν οι επαναστάτες και κατάφεραν να σκοτώσουν πολλούς απ’ αυτούς.

Το 1897 καταλήφθηκε από τις χριστιανικές δυνάμεις, με αρχηγό το Συνταγματάρχη Μανουσογιαννάκη, ο οχυρός πύργος του Σταυρού και βομβαρδίστηκε το σεράγιο από τον κα πετάν Κωνσταντή Κριάρη από τις τοποθεσίες Στεφανόπετρα και του κοπέλι τα Χαράκια, Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να φύγουν από την Κάντανο και με την προστασία των Ευρωπα ίων, πέρασαν στην Παλαιοχώρα και από εκεί με καράβια στα Χανιά. Έτσι, άφησαν πια τον τόπο ελεύθερο μετά από τις τόσες συμφορές που τον έπληξαν. Σ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα, έγιναν εδώ πολλές μάχες και λέγεται ότι επτά φορές έκαψαν οι Τούρκοι στην Κάντανο τα σπίτια και τα λιόφυτα των Χριστιανών. Από τους ηρωικούς αγώνες που έγιναν στην περιοχή είναι εμπνευσμένο το λαϊκό τραγούδι:

«Βαρύ τουφέκι ρίχνεται τση Κάντανος τον κάμπο

Στα Σκουδιανά, στη Σκοτεινή κι απάνω στα Νεβέλα

Την Κάντανο μοιράζονται οι Χριστιανοι κι οι Τούρκοι

Στο αίμα την εβάψανε…»

Οι ηρωικοί, όμως, αγώνες των κατοίκων της Καντάνου δε σταμάτησαν εδώ, συνεχίστηκαν όταν ένας καινούριος κατακτητής της Κρήτης επιβουλεύτηκε τα ματοβαμμένα χώματά της. Στις 23 Μαΐου του 1941, αφού οι Γερμανοί κατέλαβαν το αεροδρόμιο του Μάλεμε, προχώρησαν προς το χωριό της Καντάνου. Τότε, όλοι οι κάτοικοι του χωριού, χωρίς να διστάσουν ούτε για μια στιγμή, άρπαξαν όσα όπλα διέθεταν κι έτρεξαν να τους αντιμετωπίσουν. Και πράγματι, τα κατάφεραν, αφού σκότωσαν μερικούς ανάγκασαν τους υπόλοιπους να οπισθοχωρήσουν. Την άλλη μέρα, όμως, ξαναήρθαν με μεγάλες δυνάμεις και με ενίσχυση αεροπλάνων, κατάφεραν να μπουν στο χωριό. Πολλά παλικάρια όμως, κατάφεραν να υποχωρήσουν προς το βουνό Αποπηγάδι. Η φρίκη που ακολούθησε, είναι αδύνατο να περιγράφει με λόγια. Οι Γερμανοί σκότωσαν όσους κατοίκους βρήκαν, έκαψαν τα σπίτια του χωριού και άφησαν μόνο ερείπια. Η Κάντανος καταστράφηκε εντελώς. Την ημέρα εκείνη της καταστροφής, οι Γερμανοί τοποθέτησαν στην είσοδο του χωριού προς την Παλαιοχώρα μια πινακίδα, γραμμένη στα γερμανικά, που έλεγε: «Δια την κτηνώδη δολοφονία Γερμανών αλεξιπτωτιστών αλπινιστών και πιονιστών (μηχανικού) από άνδρας, γυναίκας, παιδιά και παπάδες μαζί, και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3η-6-1941 η Κάντανος εκ θεμελίων διά να μην επανοικοδομηθεί ποτέ…«Δυστυχώς, η πινακίδα δεν υπάρχει πια. Είναι γνωστή μόνο από φωτογραφίες.

Οι Γερμανοί έστησαν εδώ ακόμα μια πινακίδα, γραμμένη σ’ ένα φύλλο ξυλόπορτας, στην είσοδο του χωριού προς τα Χανιά, που καρφώθηκε σ’ ένα δεντράκι του δρόμου κι έγραφε: «Ως αντίποινον των από οπλισμένων ανδρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάντανος».

Μια τρίτη μαρμάρινη πλάκα είχε σκοπό να κοσμήσει το μνημείο, που θα κατασκεύαζαν οι Γερμανοί, στο τέλος του 1943. Η επιγραφή που γράφτηκε στη μαρμάρινη πλάκα σώζεται και σήμερα σε καλή κατάσταση και γράφει στα ελληνικά και γερμανικά: «Εδώ υπήρχε η Κάντανος. Κατεστράφη προς εξιλασμό της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτών.., Ναυάγησαν όμως τα σχέδιά τους, γιατί τους πρόλαβε η ήττα και τους έλειψε η διάθεση… Χαρακτηριστικό είναι πως, και στις τρεις πινακίδες, χαρακτηρίζουν «δολοφόνους.. εκείνους που αγωνίστηκαν για την τιμή και την ελευθερία τους, προασπίζοντας τις εστίες τους.

Σε κανένα άλλο μέρος απ’ όπου πέρασαν οι ναζί, δεν έγραψαν παρόμοια επιγραφή και δεν έδειξαν τόση μανία.

Τον αγώνα κατά των Γερμανών και την καταστροφή της Καντάνου έκλεισε η λαϊκή μούσα σε τούτο το τραγούδι:

«Από την Κάνταν’ έρχομαι κι άπου τ’ Αποπηγάδι

Δε με ρωτάτ’ ίντα ‘παθα; Δε με ρωτάτ ’ίντα ΄δα;

Είδα τα σπίτια τρόχαλο τσ’ αυλές χορταριασμένες

Κι άκουσα στα χαλάσματα να κράζουν νυχτοπούλια.

Κ’ εκεια στο έμπα του χωριού ‘νιους Γερμανού το μνήμα

Και δίπλα μαραμαρόπλακα, που ‘γραφε  αυτά τα λόγια:

Και μπλιο δε θα ξαναχτιστεί κι ‘έρημη θ’ απομείνει

Γιατί έκαμε βαριές ζημιές στου Γερμανού τ’ ασκέρι…»

Η Κάντανος όμως ανοικοδομήθηκε και πάλι, ωραιότερη, από τους ηρωικούς κατοίκους της.

Ακολουθεί άλλο ένα ωραίο ποίημα γραμμένο από το Γεώργιο Καλομενόπουλο, αφιερωμένο στο Σέλινο και την Κάντανο:

ΣΕΛΙΝΟ

Της Λευτεριάς ολόθρο μιτιρίζι

Κι άπαρτο κάστρο κι άφοβη καρδιά σου

Σέλινο θρυλικό, που η λεβεντιάς σου

στους σηκωμούς της Κρήτης ξεχωρίζει

 

ΚΑΝΤΑΝΟΣ

Αμάραντη η δάφνη σου στολίζει

τις ράχες και τ’ αθάνατα βουνά σου

κι ως την ποτίζουν μ’ αίμα τα παιδιά σου

ευωδιαστή κι ολάνθιστη μυρίζει

Κάθε σου βράχος, κάθε σου λιθάρι

Και κάθε ρεματιά σου ματωμένη

Κάθε εκκλησία ρημαγμένη

Του αγώνα σου τρανό μεγαλυνάρι

Κι ήλιος λαμπρός που φέγγει ως τ’ άστρα επάνου

Φωτοβολάει η δόξα της Καντάνου.

Σήμερα, οι κάτοικοι της Καντάνου είναι γνήσιοι Κρητικοί και μερικοί απ’ αυτούς έχουν εγκατασταθεί εδώ από την εποχή του Βυζαντίου και άλλοι έχουν έρθει από τη Μ. Ασία. Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Καντανολέοντες, Κρομυδάκηδες από το Βυζάντιο, Καλαμάρηδες, Σαρτζετάκηδες, Αντωνακάκηδες από το Επανωχώρι, Φιωτάκηδες και Καλατζαντωνάκηδες από την Αγία Ειρήνη Επανωχωρίου, οι Βακάκηδες από τις Στροβλές, που ήρθαν εδώ το 1867, Κουμήδηδες και Σωλανάκηδες από τη Σπίνα, Πυροβολάκηδες από τα Καμάρια, Μαρματάκηδες από τα Μαράλια, Κονταδάκηδες από το Ροδοβάνι, Κουκουράκηδες και Σπαθαράκηδες από τη Γαύδο και οι Σκορδίληδες, Φαγάδες, Δερπάκηδες, Μινερατζόγλου και Χουβαρντάς από τη Μ. Ασία, καθώς και οι Παπαμάρκηδες από τη Σκάφη Σελίνου.

Σ’ όλη την κοινότητα Καντάνου συναντάμε πολλές εκκλησίες, που προσελκύουν το ενδιαφέρον και το θαυμασμό του επισκέπτη. Οι περισσότερες εκκλησίες είναι πολύ παλιές και έχουν πλούσιες, σε παραστάσεις και αρμονία χρωμάτων, αγιογραφίες. Μέσα στην Κάντανο συναντάμε τον Άγιο Αντώνιο, που ο θόλος του έπεσε πριν από μερικά χρόνια. Ακόμα, βρίσκονται εδώ τα ερείπια της Αγίας Παρασκευής και τα ερείπια μιας εκκλησίας με άγνωστη ονομασία, όπου διασώζεται κάποια επιγραφή.

Η περιοχή της κοινότητας Καντάνου έχει αρκετά» ανεπτυγμένη τουριστική κίνηση και προσελκύει πολλούς επισκέπτες, που θαυμάζουν το καταπράσινο τοπίο, απολαμβάνουν το υγιεινό κλίμα και μαθαίνουν την ένδοξη ιστορία της. Το χωριό σήμερα διαθέτει ξενοδοχείο ύπνου, εστιατόριο, Ειρηνοδικείο, Σταθμό Χωροφυλακής, Ταχυδρομείο και Αγρονομείο.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.

Φωτογραφία: https://el.wikipedia.org