Γουλεδιανά Ρεθύμνης

Τα Γουλεδιανά είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Ρεθύμνης. Απέχει 16 χμ. από το Ρέθυμνο. Βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του Βρύσινα, σε υψόμ. 500 μ. και κατοικείται από 150 περίπου άτομα. Στην κοινότητα υπάγεται και ο οικισμός Γενή.

Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τον πρώτο κάτοικο του, έναν Αλγερινό πειρατή, που ονομαζόταν Γουλέτος, από το γουλέ, δηλαδή τη γαλέρα, που είχε. Ο πειρατής έκτισε πολλά οικοδομήματα, ανάμεσα στα οποία κι έναν υδρόμυλο, του οποίου τα ερείπια σώζονται μέχρι σήμερα. Στη συνέχεια, νοίκιασε τα κτίσματα αυτά στους κατοίκους, που κατέβηκαν από την υψηλή θέση Ονυθέ. Κοντά στην παραπάνω τοποθεσία κατοικούσαν από τα αρχαία χρόνια, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών.

Ο αρχαιολόγος Ν. Πλάτωνας αποκάλυψε σπίτια του 8ου – 7ου αιώνα π.Χ., κτισμένα με μεγάλες πέτρες. Ένα μάλιστα απ’ αυτά είναι το μεγαλύτερο απ’ όσα έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στην Κρήτη, με οχτώ ευρύχωρα δωμάτια και προαύλιο. Στους αρχαϊκούς χρόνους, παράλληλα, ανάγεται με μεγάλη πιθανότητα και το πώρινο άγαλμα ανδρός από το στήθος και κάτω. Είναι καθισμένος πάνω σε δίφρο, σε ιερατική στάση και βρέθηκε το 1939. Την ίδια εποχή ήρθε στο φως και χάλκινη περικεφαλαία του 6ου αιώνα π.Χ. με ανάγλυφο άρμα. Τα παραπάνω ευρήματα βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Ρεθύμνου. Στην ίδια περιοχή σώζεται κρήνη από το 700 π.Χ., ενώ στη βόρεια πλευρά του υψώματος υπάρχουν τείχη ρωμαϊκής περιόδου. Παράλληλα, βρέθηκαν πιθάρια με ανάγλυφη διακόσμηση, από γύπες, σφίγγες, ελάφια και λιοντάρια.

Ο Ν. Πλάτωνας υποστηρίζει ότι κοντά στην τοποθεσία Ονυθέ βρισκόταν η αρχαία πόλη Φάλαννα. Αντίθετα ο ΡβηάΙβουη/ πιστεύει ότι πρόκειται για την αρχαία πόλη Οσμίδα. Ο τελευταίος βρήκε, προπολεμικά, στην ίδια τοποθεσία, όστρακα κλασικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου. Εκεί κοντά αποκαλύφθηκε μεγάλη βασιλική τρί-κλιτη εκκλησία με μωσαϊκά” η πόλη συνεχίζει, επομένως, να υπάρχει την πρώτη βυζαντινή περίοδο.

Στην κορυφή του υψώματος υπάρχει ο πύργος. Ακόμη στην περιοχή βρέθηκαν δέστρες κι ένα είδος φάρου. Τα παραπάνω οδηγούν στην εκδοχή ότι παλιότερα υπήρχε εκεί θάλασσα με εμπορικό λιμάνι.

Στην τοποθεσία έγιναν μεγάλες μάχες στα 1821, 1878 και 1897. Στους αγωνιστές που χάθηκαν αναφέρονται οι ακόλουθοι στίχοι:

•Αχ καϋμένε Ονυθέ, που έφαγες τα παλικάρια και τώρα δεν κάνεις ταίποτις, εκτός κουκιά και ψάρια. Ακόμα και οι λίθοι οου στο αίμα είναι βαμμένοι και άνθρωπος δε μπορεί να πει πόσοι ‘ναι σκοτωμένοι…» Οι παλιότερες οικογένειες των Γουλεδιανών που υπάρχουν μέχρι και σήμερα είναι οι Χριστοδουλάκηδες, οι Βιδιαδάκηδες, οι Ψαρουδάκηδες, οι Πιοτογιαννάκηδες, οι Μυλωνάκηδες, οι Γκογεράκηδες, οι Κοτζαμπασάκηδες, οι Γουμενάκηδες, οι Κουτσουδά-κηδες, οι Αγγελιδάκηδες, οι Βασιλάκηδες, οι Κατσαγαδάκηδες, οι Τζενευράκηδες και οι Φουρναράκηδες.

Από την περίοδο της Τουρκοκρατίας σώζονται στα Γουλεδιανά δυο θολωτά ισόγεια και η εκκλησία της Αγίας Κυριακής, που βρίσκεται 400 μ. βόρεια του χωριού. Ο θρύλος αναφέρει ότι οι Τούρκοι θέλησαν να πάρουν το εικονοστάσι της, αλλά δεν μπόρεσαν, επειδή οι μέλισσες το είχαν κάνει κυψέλη. Ύστερα, έφεραν κανόνι, για να γκρεμίσουν την εκκλησία* έριξαν δυο φορές, αλλά και τις δυο σκοτώθηκαν Τούρκοι, ενώ η εκκλησία σώθηκε. Αλλες εκκλησίες είναι της Αγίας Ελεούσας και του Αγίου Αντωνίου.

Στο χωριό βρίσκεται και η εκκλησία της Κυράς. Η παράδοση αναφέρει ότι έξω από την εκκλησία υπήρχε μια βελανιδιά. Στην κουφάλα της είχαν κρύψει τα χρυσά αντικείμενα της εκκλησίας, αλλά το δέντρο εξαφανίστηκε. Στην τοποθεσία Κερά υπάρχει και η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής.

Στην τοποθεσία Πέζουλος υπάρχει ένας τρόχαλος (= σωρός από πέτρες). Σύμφωνα με το θρύλο, μέσα στον τρόχαλο βρίσκεται ένα χρυσό τελάρο (αργαλειός), που παλιότερα χτυπούσε όλη μέρα.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995