Γαράζο Μυλοποτάμου

Το Γαράζο είναι χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου, του νομού Ρεθύμνου. Βρίσκεται σε απόσταση 37 χμ. από το Ρέθυμνο, σε υψόμετρο 270 μ. Στην κοινότητα υπάγονται οι συνοικισμοί: Μουρτζιανά, Ομάλα και Φαράτσι. Κύρια απασχόληση των 500, περίπου, κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Παράγονται εδώ λάδι, κρασί, χαρούπια, σταφίδες, εσπεριδοειδή και πολλά κίτρα, γίνεται μάλιστα και γιορτή κίτρου.

Όσον αφορά την ονομασία του χωριού υπάρχει η εξής παράδοση: Λέγεται ότι στην περιοχή που βρίσκεται το χωριό ζούσαν δυο αδέλφια. Από “κει περνούσε ο δρόμος που οδηγούσε στο Ρέθυμνο. Πολλοί περαστικοί σταματούσαν εκεί για λίγο και συζητούσαν με τα αδέλφια. Κάποια μέρα ο ένας έφυγε και ταξιδιώτες ρώτησαν τον αδελφό του. τι απόγινε. Εκείνος τους αποκρίθηκε ότι γκαράζωσαν (μάλωσαν). Από αυτή την τούρκικη λέξη, πιθανότατα, προέρχεται η ονομασία του χωριού. Πιθανόν όμως το όνομα του χωριού να προέρχεται από την αραβική λέξη ΟΗΓΗΖ που σημαίνει πάθος, εμπάθεια, φθόνος.

Η ίδρυση του χωριού ανάγεται στη βυζαντινή εποχή. Από τις παλιότερες οικογένειες είναι οι Δαφνομήληδες, που φέρεται σαν η αρχαιότερη οικογένεια του χωριού, καθώς και οι Μανιούδηδες, Πλούμηδες, Σκουλάδες, Χατζάκηδες και Κλάδηδες.

Σύμφωνα με την παράδοση, σχετικά με το βουνό Κουλούκονας (Ταλός), που βρίσκεται απέναντι από το χωριό, λέγεται, ότι κατεβαίνοντας ο Διγενής από τον Ψηλορείτη και περνώντας από το Γαράζο ένιωθε ότι το βουνό του έκοβε τη θέα. Έτσι για να διευρύνει την ορατότητα του, πήρε μια πέτρα, την πέταξε στο βουνό και έκοψε την κορυφή του.

Στο χωριό, επίσης, λέγεται ότι υπήρχε η μεγαλύτερη βελανιδιά της Κρήτης που από κάτω της μπορούσαν να καθίσουν 500 άτομα, κατά τη διάρκεια όμως της Κατοχής το δένδρο αυτό έπεσε.

Στο χωριό αρκετές φορές έχουν βρεθεί κομμάτια από αγγεία που ανήκουν στη μινωική εποχή. Στη βόρεια πλευρά του βουνού (Τάλος) Κουλούκονας υπάρχει ένα σπήλαιο, που λεγόταν Ταλαίον άντρον, ενώ σήμερα ονομάζεται Κουλουνάς. Σ’ αυτό έχουν βρεθεί ίχνη ύπαρξης θυσιαστηρίου.

Επίσης, οι κάτοικοι πολλές φορές βρίσκουν νομίσματα της ενετικής εποχής, τα ονομαζόμενα τορνέσια, που στη μια όψη τους απεικονίζουν κάποια μορφή και στην άλλη γράφουν «Δουξ Ιωάννης Κορνήλιος». Εξάλλου και ο «Καστρσφύλακας» αναφέρει το Γαράζο, το 1583, με 314 κατοίκους.

Οι κάτοικοι έχουν πάρει μέρος σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης και της Ελλάδας, και πολλοί έχουν δώσει το αίμα τους. Μάχες στο χωριό δεν έγιναν, άλλα κατά τις περιόδους των διάφορων πολέμων έγιναν οτο χωριό συγκεντρώσεις των οπλαρχηγών και αρχηγών των επαναστατών, λόγω της καλής οχυρωματικής

θέσης του. Διασώζονται πολλά απομεινάρια της τούρκικης κατάκτησης. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει το σπίτι ενός τούρκου Αγά.

Οι εκκλησίες που υπάρχουν στο χωριό είναι οι εξής: Η Αγία Κυριακή, που κτίστηκε το 12ο αιώνα. Χρησιμοποιήθηκε από το 1882 μέχρι το 1925 σαν σχολείο και μετά κατεδαφίσθηκε. Το 1974 όμως στο ίδιο μέρος κτίσθηκε μεγαλύτερη. Πριν ήταν μοναστηριακός ναός της μονής Βοσάκους. Ο Άγιος Γεώργιος, που κτίστηκε το 1890 περίπου, ο Άγιος Ιωάννης, που είναι παρεκκλήσι ρυθμού βασιλικής, ο Τίμιος Σταυρός, που είναι 500 περίπου χρόνων ξωκλήσι στην κορυφή του Κουλούκονα. Ονομάστηκε έτσι, γιατί στην περιοχή εκείνη ένας βοσκός βρήκε ένα σίδερο σταυροειδές.

Στην τοποθεσία Νησί υπάρχουν σήμερα 2 εκκλησίες η Αγία Φωτεινή, που έχει ανακαινισθεί, και η Παναγιά, βυζαντινής εποχής, το καμπαναριό της οποίας έχει το ίδιο σχέδιο μ’ αυτό του Αρκαδίου.

Το ξωκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκεται στην τοποθεσία Κακά Κεφάλια,δυτι-κά του Γαράζου και κτίσθηκε επί Τουρκοκρατίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Γαράζο φημίζεται για τις πολύ όμορφες γυναίκες που έχει.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.