Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αποκορώνου. Συνδέεται με τα Χανιά με ασφαλτόστρωτο δρόμο μήκους 30χλμ. Βρίσκεται σε υψόμετρο 220μ. Οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού είναι σήμερα 475. Οι κυριότερες ασχολίες τους είναι η κτηνοτροφία και η γεωργία. Το χωριό παράγει λάδι και κρασί.
Ο Barozzi και ο Καστροφύλακας αναφέρει το χωριό ως Φρε. Σύμφωνα με το Θεόδωρο Τρουλινό, η θέση του χωριού κατά την Ενετοκρατία ήταν το χωριό Φέγγη. Το 1571 το κατάστρεψε ο Ουλούτς Αλή, παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των κατοίκων τους. Έπειτα μετονομάστηκε Φρε από τους Τούρκους, που ονομάζονταν Φερέρηδες ή από τη σχολή των Φρέρηδων (καλόγηροι καθολικοί), που ιδρύθηκε εκεί. Οι πληροφορίες του Τρουλινού είναι μάλλον ανακριβείς, αφού το χωριό αναφέρεται το 1575 από τον Barozzi.
Σύμφωνα με αφηγήσεις των κατοίκων του Φρε, που έζησαν από το 1850 μέχρι το 1941, όπως του Τζιτζικαλάκη Στυλιανού, και του Ιωσήφ Μακριδάκη, στο χωριό υπάρχουν οι συνοικίες Κούκος, κτισμένη στη ρίζα των Λευκών Ορέων, και Κοτσοβίτσα για την οποία πριν λίγα χρόνια γνωρίζουμε ότι καλλιεργούνταν και έδινε αρκετές ποσότητες δημητριακών, οσπρίων και έβγαζε εκλεκτό κρασί. Ήταν μία πεδινή έκταση, στην οποία υπήρχαν και υπάρχουν απιδιές, συκιές και χαρουπιές. Οι χονδροί κορμοί ορισμένων ελαιοδένδρων δείχνουν τη μεγάλη ηλικία τους. Οι σωροί από πέτρες του Ιερού του Ναού του Τιμίου Σταυρού της Κοτσοβίτσας προδίδουν την ύπαρξη μιας μικρής κοινωνίας που έφυγε ή ξεριζώθηκε, άγνωστο πότε. Οι κάτοικοι αυτοί πρέπει να ήταν βοσκοί και γεωργοί, 50-60 περίπου άτομα, που υδρευόταν από μία μεγάλη στέρνα που σώζεται μέχρι σήμερα. Διασώζονται ακόμη τοπωνύμια στην περιοχή, όπως 1) Το Μαγαζάκι 2) στου Βρουβά τσ’ ελιές 3) στου Βαρδα τσ’ κερατές (χαρουπιές). Η ύπαρξη μάλιστα μιας μεγάλης Χαρουπιάς στην τοποθεσία Φακιδε διασώζεται από την παράδοση σαν «στου Βαρδογιάννη την Χαρουτιίδα» 4) Στου Λιό τα σόχωρα (κήπους) που βρίσκονται στην βορεινή πλευρά, στα Καταλύματα. Η Καταστροφή της Κοτσοβίτσας είναι άγνωστο πότε έγινε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Σώζεται ακόμα ο θρύλος ότι οι κάτοικοι κατέφευγαν σε κάποιο σπήλαιο για να γλυτώσουν από την μανία των Τούρκων. Το σπήλαιο αυτό ίσως είναι εκείνο που βρεθηκε ανατολικά της Κοτσοβίτσας και έκρυβε στα σπλάχνα του καμμένα απομεινάρια ανθρωπίνων υπάρξεων. Η περιοχή είχε δημευθεί από τον τοπάρχη Χουσείν Αγά Μπαντέρη, που ζούσε στο Φρέ, έπειτα από την καταστροφή της.
Το 1824, ο Χουσεϊν Πασάς αιχμαλώτισε από το Φρε 400 Χριστιανούς και τους πούλησε σκλάβους. Το 1841 κηρύχθηκε εδώ η επανάσταση του Χαιρέτη. Εδώ ρίχτηκε η πρώτη τουφεκιά κατά την επανάσταση του 1866.
Στις 23 Νοεμβρίου 1877, οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι από την Κρήτη συγκεντρώθηκαν στο Φρε και αποτέλεσαν την Παγκρήτια Επαναστατική Συνέλευση, που ψήφισε σχέδιο πρότασης και εκλέγει επιτροπή για να διαπραγματευτεί με την Υψηλή Πύλη. Το δεύτερο δεκαήμερο του Ιανουαρίου του 1878 ήρθαν οι απεσταλμένοι του σουλτάνου, ο Πασάς Κωστής Αδοσίδης και ο Σελήμ Εφένδης, για να διαπραγματευτούν τις προτάσεις της Συνέλευσης.
Οι επαναστάτες ζήτησαν ηγεμονία φόρου υποτελή με ορθόδοξο ηγεμόνα και υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Πύλη καθυστέρησε, όπως συνήθιζε, να απαντήσει και οι εργασίες της Συνέλευσης μεταφέρθηκαν στην Αργυρούπολη, για να αποφύγουν τις επεμβάσεις και τις ραδιούργίες των Τούρκων και των προξένων.
Στις 21 Δεκεμβρίου 1878 έβγαλαν ψήφισμα όπου κηρυσσόταν η κατάργηση της κυριαρχίας του σουλτάνου, η ένωση με την Ελλάδα και ζητούσαν την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ο σουλτάνος διόρισε διοικητή Κρήτης τον Κωστή Αδοσίδη, ενώ οι επαναστάτες κινήθηκαν γρήγορα, κτύπησαν τους Τούρκους στις επαρχίες, κατέλαβαν τους πύργους που είχαν κτίσει οι εχθροί το 1868 και τους γκρέμισαν. Η Γενική Συνέλευση που βρέθηκε ξανά στο Φρε, έστειλε υπόμνημα ζητώντας την ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα. Καρπός των επαναστατικών αυτών κινητοποιήσεων ήταν η Σύμβαση της Χαλέπας.
Το χωριό βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς στις 28 Οκτωβρίου 1944, με αποτέλεσμα να πάθουν ζημιές αρκετά σπίτια. Στο βομβαρδισμό αυτό, που η αιτία του στάθηκε μια επίθεση των ανταρτών στην τοποθεσία Σοποτό, σκοτώθηκαν δυο γυναίκες.
Μετά το βομβαρδισμό, μια φάλαγγα Γερμανών κατευθύνθηκε στο χωριό με σκοπό να το καταστρέψει ολοσχερώς. Στις τοποθεσίες όμως Μουρί και Κεφάλες, που απέχουν 1χμ. από το χωριό, οι ντόπιοι με επικεφαλής μερικούς Ρώσους καταδιωκόμενους έστησαν καρτέρι και αποδεκάτισαν τους Γερμανούς. Η ήττα των Γερμανών είχε σαν αποτέλεσμα να γλιτώσει το χωριό.
Οι παλαιότερες οικογένειες του χωριού είναι δύσκολο να παρουσιασθούν με ακρίβεια. Ορισμένες παλιές οικογένειες θεωρούνται οι: Στυλιανάκηδες, οι Γερωνυμάκηδες (Νησί Γαύδος), οι Τζιανουδάκηδες, οι Βολουδάκηδες (Βαφέ Αποκορώνου), οι Χατζηδάκηδες, οι Ψαρουδάκηδες (Ασκύφου Σφακίων), οι Θωμαδάκηδες, οι Μπλαζάκηδες, οι Κοντεζάκηδες (Χανιά), οι Βουράκηδες, οι Γιακουμινάκηδες, οι Μακριδάκηδες κ.ά.
Έχει επίσης αναδείξει ονομαστούς οπλαρχηγούς, όπως τους Διγενάκηδες, καθώς και ευεργέτες, όπως ο Κων /νος Μπουρμπάκης. Οι Φρεδιανοί έχουν διακριθεί και στα γράμματα. Στο Φρε υπάρχουν κατάγραφες εκκλησίες. Η πιο αξιόλογη είναι η Ευαγγελίστρια του Φρε με τη θαυματουργή, κατά την παράδοση, εικόνα της Παναγίας. Η εικόνα λένε πως είναι ζωγραφισμένη με το χέρι του Ευαγγελιστή Λουκά.
Στη θέση Ρεγγούση της ιδιοκτησίας Τσίσκου είναι κτισμένη η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, αλλά πολλές εικόνες της είναι κατεστραμμένες. Η Παναγιά των Δύο Βράχων. που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου (τα γενέθλια της Παναγίας) είναι τοιχογραφημένη και κτισμένη στη θέση Κούκος. Οι τοιχογραφίες είναι ξεθωριασμένες και καπνισμένες, αλλά παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι πολύ παλιά και έχει αγιογραφίες. Βρίσκεται στη θέση Σηφιανά Νεότερες εκκλησίες είναι ο Άγιος Γεώργιος, ο Μιχαήλ Αρχάγγελος, η Ζωοδόχος Πηγή, ο Άγιος Κωνσταντίνος, η Μεταμόρφωση του Σωτήρα και στα Λευκά Όρη, σε υψόμετρο 1.050μ., η εκκλησία του Αγίου Πνεύματος.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.
Φώτο: https://greece.terrabook.com/el/chania/page/fres-chania/