Φλακή ή Φυλακή, Χανιά

Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αποκορώνου που απέχει από τα Χανιά 50χλμ. Διακλάδωση μετά το χωριό Γεωργιούπολη οδηγεί στη Φυλακή. Επίσης άλλη διακλάδωση από τη θέση Τσιριμπού, κοντά στην Επισκοπή οδηγεί στη Φυλακή. Βρίσκεται σε υψόμετρο 100μ. και κατοικείται από 60 άτομα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την καλλιέργεια πατάτας, αχλαδιών, αμυγδάλων, αμπελιών, κηπευτικών,ελαιοδένδρων κλπ. Στην περιοχή του χωριού βρίσκονται πολλά σαλιγκάρια. Είναι τα περίφημα σαλιγκάρια Περιγιάλωνες (=περιγιάλι).

Στην κοινότητα της Φυλακής ανήκει και ο οικισμός Δράμια (αρχαία Υδραμία).

Το χωριό διαρρέει ο ποταμός Μουσέλας που λέγεται ότι ήταν πλωτός. Ακόμα υπάρχουν ειδικοί κρίκοι ή «δεματαριές» δηλ. σημεία που έδεναν τα καράβια. Γεγονός είναι ότι ο ποταμός Μουσέλας (που σήμερα αποτελεί τα όρια Ρεθύμνης – Χανίων) έχει μεγάλη σπουδαιότητα. Στις όχθες του βρισκόταν δύο αρχαίες πόλεις, η Υδραμία και η Λάππα.

Η κοινότητα Φυλακής ιδρύθηκε το 1956. Παλιότερα ήταν ενωμένη με την κοινότητα Κάστελος Αποκορώνου.

Το όνομα Φυλακή οφείλεται στην ύπαρξη τουρκικών φυλακών και ελληνικών φυλακίων για την προστασία των κατοίκων κατά μήκος του ποταμού Μουσέλα, όπου διαδραματίστηκαν πολλές μάχες επί Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας.

Το χωριό αναφέρεται στο BasiIicata και στον «Καστροφύλακα» ως FIachi με 158 κατοίκους το 1583. Σ’ όλους τους καταλόγους των χωριών και στις στατιστικές απογραφές του 1834, 1881 και 1928 αναφέρεται ως Φλακή. Τελευταία η Στατιστική Υηηρεσία ονόμασε το χωριό Φυλακή. Το χωριό κτίστηκε την εποχή της Ενετοκρατίας, αλλά η καταγωγή των αρχικών του κατοίκων θεωρείται μινωική και μάλιστα της υστερομινωικής περιόδου. Από τις παλιότερες οικογένειες είναι του Τζανάκη ή Τζανακάκη.

Το χωριό υπήρχε την υστερομινωική ή μετανακτορική περίοδο, που χρονολογείται μεταξύ των ετών 1580-1550 και 1100 η.Χ, Αυτό επιβεβαιώνεται από ένα πολύ αξιόλογο θολωτό τάφο, που βρίσκεται στην περιφέρεια του σημερινού χωριού. Ο περίφημος αυτός τάφος μπορεί να χρονολογηθεί γύρω στο 1500 Π.Χ. Έχει ένα τετράγωνο θάλαμο, ο οποίος σκεπάζεται με πυραμοειδή θόλο. Το σχήμα αυτό είναι σπάνιο. Ο τάφος αυτός, καθώς και η μοναδική στο νομό Χανίων πήλινη σαρκοφάγος των Δραμίων (που είναι κοντά και στην ίδια περιφέρεια) μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι στην περιοχή Υδραμίας – Φυλακής – Λάππας, στις όχθες του ποταμού Μουσέλα υπήρχε κάποιο υστερομινωικό κέντρο, το οποίο θα πρέπει να ήταν στη θέση της αρχαίας Λάππας.

Η Φυλακή έγινε το 1880 έδρα της Νομαρχίας Σφακίων – Αποκορώνου – Αγίου Βασιλείου, αλλά για λίγα χρόνια. Σώζεται ακόμη το Δικαστήριο και η Φυλακή παρουσιάζει μεγάλο ιστορικό και γενικά αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Οι τελευταίες ανασκαφές της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας αποκάλυψαν σημαντικά ευρήματα.

Στο χωριό υπάρχουν πολλοί θρύλοι και διασώζονται διάφορες παραδόσεις μεταξύ των κατοίκων.

Διηγούνται ότι όποιος ήθελε να γίνει καλός λυράρης πήγαινε σ’ ένα σταυροδρόμι τη νύχτα, έβγαζε το ζωνάρι του, το έκανε κουλούρα, καθόταν επάνω και έπαιζε τη λύρα για νάρθουν οι νεράιδες ή τα πνεύματα να τον διδάξουν! Επίσης διηγούνται ότι στη θέση Ανιβέλα, στο προαύλιο της εκκλησίας της Κοίμησης της Θεοτόκου, είναι μια δρυς, που έχει σχηματίσει – με δυο κλαδιά ενωμένα – μια σπηλιά, μέσα από την οποία περνούσαν τα παιδιά για να θεραπευθούν.

Στη θέση Σκοτεινή υπάρχει ένα παλιό σπήλαιο (γύρω στα 150 τ.μ.) και μέσα μια εκκλησία, του Αγίου Νικολάου, με 7-8 κελιά καλογήρων. Οι καλόγηροι ανεβοκατέβαιναν με μια σκάλα ξύλινη. Οι Τούρκοι ήθελαν να τους σκοτώσουν, γιατί κάθε βράδυ έπαιρναν τα όπλα και τους κτύπαγαν. Προδόθηκαν όμως και έτσι τους βρήκαν οι Τούρκοι και τους έσφαξαν. Ένας καλόγηρος έτυχε τότε να λείπει. Όταν γύρισε βρήκε όλους τους άλλους σφαγμένους. Βούτηξε τότε το δάχτυλό του στο αίμα και χάραξε 5 βυζαντινούς σταυρούς, από τους οποίους ο μεσαίος είχε τη σφραγίδα του πρόσφορου. Τα σημάδια αυτά φαίνονται μέχρι σήμερα και διατηρούνται σε καλή κατάσταση.

Απέναντι από το χωριό, στη θέση Κυπαρισσιώνας, συμβαίνει όπως λέγεται ένα παράξενο φαινόμενο. Όποιος περάσει από εκεί νύχτα ακούει μυστηριώδεις φωνές.

Στη θέση Δρομόνερο υπάρχει μια μικρή σπηλιά (6 τ.μ.) με σταλακτίτες και σταλαγμίτες και με τρεχούμενο νερό.

Στο χωριό υπάρχουν αρκετές παλιές εκκλησίες. Μια απ’ αυτές είναι η Αγία Άννα που έχει ένα παλιό ξύλινο τέμπλο. Ίσως το γλυπτό αυτό είναι έργο του Καλλέργη και φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1453. Στην εκκλησία αυτή έχει βρεθεί τάφος με στέμμα που κατά την παράδοση είναι του Καλλέργη. Ο δικέφαλος αετός είναι σκαλιστός στον τοίχο του τάφου. Η Αγία Άννα είναι προστάτιδα του χωριού Φυλακή. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων υποστηρίζεται η άποψη ότι πριν 200 χρόνια άνοιξαν τον τάφο, που βρίσκεται μέσα στην εκκλησία, και αφαίρεσαν διάφορα αντικείμενα.

Στη θέση Ανιβέλες είναι κτισμένη η εκκλησία της Παναγίας. Έχει μια εικόνα της Παναγίας με το Χριστό, στην οποία, σύμφωνα με τη ντόπια παράδοση, οι Τούρκοι ρίξανε βόλια, αλλά γύρισαν πίσω και τους σκότωσαν! Πράγματι, στους εξωτερικούς τοίχους της εκκλησίας διακρίνονται σημάδια από βόλια.

Η σημερινή Κοίμηση της Θεοτόκου είναι κτισμένη πάνω σε θεμέλια παλιάς εκκλησίας.

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα, 1980-1995.