Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Ρεθύμνης. Βρίσκεται σε απόσταση 10 χμ. περίπου ανατολικά του Ρεθύμνου και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 80 μ. Η κοινότητα έχει συνολικά 357 κατοίκους, που ασχολούνται με τη συστηματική καλλιέργεια κηπευτικών, ελαιώνων, αμπελώνων και με την οικόσιτη κτηνοτροφία. Στην κοινότητα υπάγεται και ο οικισμός Αστέρι.
Για την προέλευση του ονόματος του χωριού υπάρχουν δυο εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, το Χαμαλεύρι ονομάστηκε έτσι επειδή είναι κτισμένο πάνω σε άσπρο χώμα, σαν αλεύρι (χάμω + αλεύρι).
Η δεύτερη εκδοχή συνδέει το Χαμαλεύρι με το αλεύρι, που το χωριό παρήγαγε σε μεγάλες ποσότητες. Η εκδοχή αυτή είναι λιγότερο πιθανή, αν αναλογιστούμε ότι σήμερα παράγονται λίγα σιτηρά στην περιοχή. Παλιότερα, εξάλλου, η ίδια περιοχή ήταν κατάφυτη από αμπέλια κι εδώ έβγαινε ο Αριούσιος οίνος, που ήταν περιζήτητος για την ποιότητα του. Και σήμερα το χωριό βγάζει καλό κρασί.
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Κοκολάκηδες, οι Κατσαμάδες, οι Γαλανάκηδες και οι Πολιουδάκηδες.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, χωρικοί αφιέρωσαν ολόκληρες περιουσίες στα μοναστήρια Αρσανίου και Αρκαδίου, επειδή φοβόντουσαν ότι θα τις άρπαζαν οι Τούρκοι που κατοικούσαν στο Χαμαλεύρι. Από το χωριό πέρασε το 1866 ένα μέρος της τακτικής στρατιάς του Μουσταφά Πασά, με κατεύθυνση το Αρκάδι. Πριν από την ένωση της Κρήτης, οι Έλληνες κάτοικοι έκαιγαν τις περιουσίες των Τούρκων. Έτσι οι κατακτητές εγκατέλειπαν σταδιακά το χωριό και πήγαιναν στο Ρέθυμνο.
Όταν το 1922 έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών με την Τουρκία, εγκαταστάθηκαν στο Χαμαλεύρι και Μικρασιάτες. Την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, οι Γερμανοί κατέστρεψαν γύρω στα 10 σπίτια του χωριού.
Στο Χαμαλεύρι υπάρχει η διμάρτυρη εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Αγίου Χαραλάμπους. Είναι η κεντρική του χωριού και έχει ανακαινιστεί.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.
Φωτογραφία: https://www.rethymno.gr