Η Αρχοντική είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Ρεθύμνης. Απέχει 20 χμ. από το Ρέθυμνο. Βρίσκεται πάνω σε λόφο με υψόμ. 180 μ. Στην Αρχοντική ζουν σήμερα 250 κάτοικοι περίπου. Το χωριό παλιότερα ονομαζόταν Αρκούδαινα. Μετονομάστηκε το 1926 σε Αρχοντική γιατί το Αρκούδαινα ήταν κακόηχο.
Σύμφωνα με την παράδοση την ονομασία Αρκούδαινα οφείλει το χωριό στο εξής γεγονός: Οι Τούρκοι είχαν συλλάβει μια αρχόντισσα του χωριού, τη βασάνισαν και την παραμόρφωσαν. Μετά είπαν: «Να η αρχόντισσα, τώρα είναι σαν αρκούδα».
Με το ίδιο τοπωνύμιο (Αρκούδαινα) υπάρχει το χωριό ήδη στους ενετικούς καταλόγους. Ο ΒβΓοζζί αναφέρει την Αρχοντική σαν Απ:υάηθπ3 και ο «Καοτροφύλακας» σαν Αίουΰβπβ με 435 κατοίκους. Η αγροτική περιφέρεια της Αρχοντικής περικλείεται δυτικά από τον ποταμό Μουσελά και ανατολικά εν μέρει από το ποτάμι του Λάκου.
Την ύπαρξη της Αρχοντικής κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας μαρτυρούν ενετικά κτίσματα, που διακρίνονται μέχρι σήμερα. Οι Ενετοί έμειναν στο χωριό μέχρι το 1646, οπότε ήρθαν οι Τούρκοι.
Οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν κολίγοι του Ενετού τσιφλικά Καρτάλη.
Σ’ αυτόν οι Τούρκοι έδωσαν πολλά αξιώματα, αφού αλλαξοπίστησε κι έγινε καπετάνιος του χωριού.
Ύστερα από πρόσκληση του Μανόλη Τομπάζη, συνήλθε στην Αρχοντική το 1823 η Γενική Συνέλευση των 45 πληρεξουσίων της Κρήτης, προκειμένου να ψηφίσει το νέο πολίτευμα.
Το 1828 οι Τούρκοι του Ρεθύμνου ήρθαν στο χωριό κι έσφαξαν στην πλατεία 90 άοπλους Χριστιανούς, για να εκδικηθούν το θάνατο του Αγριολίδη της Μεσαράς. Ας σημειωθεί ότι τότε έσφαξαν και τον παπά του χωριού. Τους πιο πολλούς απ’ αυτούς που εκτελέστηκαν τους έβγαλαν μέσα από την εκκλησία όπου βρίσκονταν. Στην Αρχοντική κατοικούσαν μέχρι το 1897 αρκετές τουρκικές οικογένειες. Σήμερα σώζονται τα ερείπια του κονακιού του Τούρκου Κάμπαλη και η συνοικία λίγεται ακόμη Καμπαλιδια-νά. Είναι στη
βορειοδυτική άκρη του χωριού, γπήρχε και ένα τζαμί στη μέση του χωριού που έκαναν το «Ντοά τους στο Ραμπί». Λίγα χρόνια είναι που καταστράφηκαν τα ίχνη του και σήμερα μένει μόνο η ονομασία της τοποθεσίας εκείνης ως Τζαμί.
Είναι γνωστό το γεγονός ότι μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, το 1866, γύρω στους 20 πολεμιστές από την Αρκούδαινα και άλλοι από τα κοντινά χωριά, για να ξεφύγουν από τη μανία του κατακτητή, εγκατέλειψαν τις οικογένειες τους και μπήκαν στη θάλασσα του Πετρέ σ’ ένα καράβι για να επαναπατριστούν. Το καράβι όμως ναυάγησε και πνίγηκαν στις ακτές της Κισσάμου προς το Καστέλι. Όσα πτώματα ξέβρασε το κύμα τα θάψανε πρόχειρα στο Νεκροταφείο των Αρκουδιανών, όπως σήμερα ονομάζουν όλοι οι κρητικοί.
Στις 26 Αυγούστου 1944, οι Γερμανοί οδήγησαν 41 κατοίκους της Αρχοντικής στις φυλακές της Αγιας (φυλακές οτο χωριό Αγιά Χανίων).
Από τις παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι: οι Βοσκάκηδες, οι Κορακάκηδες, οι Ρεϊζάκηδες, οι Μοράκηδες και οι Μαραγκουδάκηδες. Οι τελευταίοι μάλιστα λέγονταν παλιά Μοδάτσοι, επίθετο που μαρτυρεί ενετική καταγωγή.
Στα νότια της Αρχοντικής υπάρχει το φρούριο Κουλέ, από το οποίο σώζονται οι τοίχοι και οι πολεμίστρες. Τώρα έγινε εκεί μια δεξαμενή που υδρεύει το χωριό.
Στην Αρχοντική βρίσκονται οι εκκλησίες, Άγιο Πνεύμα, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και η Γέννηση της Θεοτόκου, που είναι η κεντρική του χωριού. Παλιά εκκλησία, ίσως από την περίοδο της Ενετοκρατίας, είναι ο Άγιος Γεώργιος, που τώρα ξανακτίστηκε. Έξω από το χωριό βρίσκεται η Μεταμόρφωση του Σωτήρα, το ιερό της οποίας είναι κτισμένο σε μια σπηλιά.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.