O «Μυστράς» του Αιγαίου όπως αποκαλούν τον Ανάβατο είναι ένας μεσαιωνικός οικισμός χτισμένος σε κωνικό βράχο στο κέντρο της Χίου. Ήταν ένας τόπος μαρτυρικός, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοί του σφαγιάστηκαν το 1822 από τους Τούρκους ενώ το 1881 ο σεισμός κατέστρεψε πολλά κτίρια. Οι αντίξοες συνθήκες διαβίωσης λόγω της δύσβατης και απομονωμένης θέσης του οδήγησαν στην ερήμωση του χωριού, που σήμερα κατοικείται μόνο από μία γυναίκα, την κυρία Σμαράγδα.
Η ονομασία του οικισμού υποδηλώνει τη δύσβατη τοποθεσία στην οποία είναι χτισμένος και προέρχεται από το ρήμα αναβαίνω που σημαίνει περνώ από τα χαμηλά προς τα ψηλά. Ο οικισμός είναι χτισμένος σε βράχο 450 μέτρων ο οποίος περιβάλλεται από φαράγγια και μέχρι σήμερα η μοναδική πρόσβαση στο χωριό γίνεται από τη βόρεια πλευρά.
Η ιστορία του Ανάβατου ξεκινά στις αρχές του 11ου αιώνα όταν έφτασαν οι εργάτες που έστειλε στη Χίο ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος για να φτιάξουν την περίφημη Νέα Μονή του νησιού. Ωστόσο, εκφράζεται και η άποψη ότι μπορεί να ιδρύθηκε από Χιώτες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τους παραθαλάσσιους οικισμούς για να σωθούν από τις συχνές πειρατικές επιδρομές.
Ο αρχικός οικισμός δημιουργήθηκε γύρω από το κάστρο στην κορυφή του υψώματος και περιβαλλόταν από οχυρωματικό τείχος. Σταδιακά επεκτάθηκε εκτός των ορίων της Ακρόπολης και δημιουργήθηκε το Μεσοχώρι ή παλιό χωριό που απλώνεται στα ανατολικά και αργότερα το Νέο χωριό που βρίσκεται στο χαμηλότερο τμήμα του.
Η περιοχή της Ακρόπολης καταστράφηκε κατά τη μεγάλη σφαγή του 1822 από τα τουρκικά στρατεύματα. Τότε που πολλοί κάτοικοι του Ανάβατου σφαγιάστηκαν και όσοι κατάφεραν να σωθούν κατέφυγαν στη Σύρο και εγκαταστάθηκαν στην Ερμούπολη ιδρύοντας τη συνοικία Αναβατούσικα. Ο Ανάβατος όμως επέζησε της καταστροφής και σταδιακά ανέκαμψε για να δεχτεί άλλο ένα ισχυρό πλήγμα από τον σεισμό του 1881. Οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στο νεότερο τμήμα του οικισμού αλλά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταλείφθηκε οριστικά.
Τα σπίτια στο Μεσοχώρι είναι διώροφα, στενόμακρα και χωρίς στέγη, χτισμένα κολλητά το ένα με το άλλο χωρίς αυλές. Οι δύο όροφοι επικοινωνούσαν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, όπου το ισόγειο λειτουργούσε ως στάβλος ή αποθηκευτικός χώρος και στον όροφο έμενε η οικογένεια. Είχαν στενές πόρτες και λίγα μικρά τοξωτά παράθυρα. Στο Νέο Χωριό οι οικίες είναι μεγαλύτερες, διώροφες με κεραμοσκεπή και έχουν γύρω τους ελεύθερο χώρο.
Τα οικοδομήματα που ξεχωρίζουν σήμερα στην κορυφή του Ανάβατου είναι το Κάστρο, η δίκλιτη βασιλική του Ταξιάρχη και το λεγόμενο Τριώροφο, το οποίο είχε λιοτρίβι στο ισόγειο, δεξαμενή και σχολείο στον όροφο και στην κορυφή τον ναό της Παναγίας.
Φωτό: https://discoverchios.gr/