Άγραφα Ευρυτανίας

Το χωριό Άγραφα είναι χτισμένο σε υψόμετρο 880 μέτρων στους πρόποδες του βουνού Κουκουρούντζος μέσα σε ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον με βουνοκορφές ολόγυρά του, φαράγγια και τον ποταμό Αγραφιώτη να πηγάζει κοντά του.

Η ονομασία του ανάγεται πιθανότατα στον καιρό της Τουρκοκρατίας και στο γεγονός ότι τα χωριά της ευρύτερης περιοχής δεν ήταν γραμμένα στα φορολογικά κατάστιχα των Οθωμανών. Τα βουνά γύρω από τα Άγραφα είναι συνδεδεμένα με τη δράση κλεφταρματολών που είχαν εκεί τα λημέρια τους και τις μάχες κατά των Τουρκαλβανών. Σημαντικότερος κλέφτης της περιοχής ήταν ο Αντώνης Κατσαντώνης που έδρασε την περίοδο 1802-1808, ο οποίος συνελήφθη από τον Αλή Πασά ενώ ήταν βαριά άρρωστος και μεταφέρθηκε στα Ιωάννινα όπου και θανατώθηκε.

Από το χωριό πέρασε ο πατήρ Κοσμάς ο Αιτωλός και η τοπική προφορική παράδοση έχει διασώσει μια ιστορία που συνδέεται με εκείνον. Λέγεται, λοιπόν, πως όταν μαζεύτηκαν οι Αγραφιώτες για να τους μιλήσει, έλειπαν τρεις κάτοικοι. Η μία ήταν λεχώνα, ο δεύτερος έμεινε να φυλάει το κοπάδι του γιατί φοβόταν τους λύκους και ο τρίτος έχτιζε το σπίτι του. Ο Πάτερ Κοσμάς δικαιολόγησε τους δύο πρώτους αλλά για τον τρίτο είπε ότι έχτιζε φωλιές ποντικιών. Το σπίτι τελείωσε αλλά στη συνέχεια έπεσε και μέχρι σήμερα στη θέση του είναι οικόπεδο.

Το 1942 τα Άγραφα κάηκαν από τους Ιταλούς αλλά οι κάτοικοι ξαναέχτισαν τα σπίτια τους διατηρώντας την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με πέτρα και κεραμοσκεπές.

Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία με τα πελώρια αιωνόβια πλατάνια και τις βρύσες. Ενδιαφέρον έχουν ο νερόμυλος που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, το μονότοξο πέτρινο γεφύρι που χτίστηκε το 1600 και το υδρονομείο που χτίστηκε το 1876 και διένειμε το νερό για πότισμα σε τρεις αναλογίες. Από τις πολλές εκκλησίες των Αγράφων, ξεχωρίζουν η εκκλησία του πολιούχου Αγίου Δημητρίου που χτίστηκε το 1900, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, χτισμένη το 1610 με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες, η εκκλησία της Παναγίας που χτίστηκε το 1600 και βρίσκεται σε υψόμετρο 980 μέτρων και η εκκλησία της Αγίας τριάδας που χτίστηκε το 1641 και φέρει αξιόλογες παλιές αγιογραφίες.

Σε λόφο κοντά στο χωριό έχει στηθεί ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Κατσαντώνη, ενώ μπορεί κανείς να φτάσει στη σπηλιά στην οποία είχε το λημέρι του μετά από μιάμιση ώρα πεζοπορίας σε ένα όμορφο φυσικό τοπίο. Οι σύλλογοι των γύρω χωριών διοργανώνουν εκδηλώσεις τιμής για τον ήρωα, με κορυφαία την αναπαράσταση της μάχης της σπηλιάς και τη σύλληψή του από τους ανθρώπους του Αλή Πασά.