Ο Άγιος Στέφανος είναι χωριό και κοινότητα της επαρχίας Σητείας. Απέχει από τη Σητεία 35 χμ. Είναι κτισμένο σε υψομετρο 350 μ. Ο πληθυσμός του ανέρχεται στους 1.180 κατοίκους. Στην κοινότητα υπάγονται οι οικισμοί Δόρο, Άγιος Αντώνιος, Άγιος Ιωάννης, Χορδάκια, Μακρύ Γιαλός. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την παραγωγή λαδιου, σιτηρών και με την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών σε θερμοκήπια.
Αρχικά το χωριό ονομαζόταν Γρας. Πιστεύεται πως η ονομασία αυτή οφείλεται σε οικογενειακό ενετικό όνομα. Στην απογραφή του “Καστροφύλακα” το 1583 αναφέρεται ως Greas με 305 κατοίκους. Η σημερινή του ονομασία οφείλεται στην εκκλησία του Αγίου Στεφάνου, που είναι κτισμένη στη θέση ομώνυμης παλιάς.
Στο λόφο που βρίσκεται πάνω από το χωριό και είναι γνωστός με τις ονομασίες Κάστελος και Φορτέτσα υπάρχουν τα ερείπια ενετικού φρουρίου, που πρέπει να ανεγέρθηκε το 16ο αιώνα για την προστασία της περιοχής. Φαίνεται μάλιστα πως το κάστρο αυτό κτίστηκε πάνω στα ερείπια ακρόπολης γεωμετρικής περιόδου. Βρέθηκαν ακόμα διάφορα αρχαιολογικά αντικείμενα, δεν έχουν γίνει όμως συστηματικές ανασκαφές.
Στο χωριό εγκαταστάθηκε και παντρεύτηκε τον περασμένο αιώνα ο Αναγνώστης Φουνταλίδης ή Παπαδάκης, φημισμένος στρατηγός της επανάστασης στη Σητεία το 1866. Επίσης εδώ γεννήθηκε, το 1850, ο Εμμ. Φαντουλίδης, αξιόλογη πολιτική φυσιογνωμία.
Σύμφωνα με ντόπιους θρύλους, στην τοποθεσία του χωριού Αφ ράτη ζούσε κάποτε ένας Αράπης, ο οποίος κάθε Σαββατόβραδο έβγαζε από την κρυψώνα του ένα κιούπι γεμάτο με χρυσά νομίσματα και τα μετρούσε. Εάν διαπίστωνε ότι έλειπαν μερικά, κατέβαινε στο’ χωριό και κατάκλεβε τους κατοίκους.
Εκκλησίες του χωριού είναι ο Άγιος Στέφανος και η Μεταμόρφωση του Σωτήρα.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.
Φωτογραφία: http://iscreta.gr