Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Κισάμου, κτισμένο στην ανατολική πλευρά της Χερσονήσου Σπάθα και σε υψόμ. 100μ. Η γύρω από το χωριό τοποθεσία είναι κατάφυτη με ελαιόδενδρα, αμπέλια και αμυγδαλιές. Εδώ κατοικούν 150 περίπου άτομα και τα προϊόντα τους είναι οι ελιές, το λάδι, τα σταφύλια, τα χαρούπια, διάφορα κτηνοτροφικά και αλιευτικά προϊόντα, καθώς και τα αμύγδαλα, που η παραγωγή τους φθάνει τους δέκα τόνους το χρόνο.
Υπάρχουν δυο εκδοχές για την προέλευση του ονόματος του χωριού. Η μια λέει ότι το όνομα προήλθε από έναν Τούρκο αγά, που ονομαζόταν Αφράτος. Η άλλη ότι το χωριό πήρε το όνομά του από τις πολλές αφράτες αμυγδαλιές, που υπάρχουν τριγύρω.
Η ιστορία του χωριού αρχίζει πιθανό από τη βυζαντινή εποχή, συμπέρασμα που βγαίνει από τις βυζαντινές εκκλησίες που υπάρχουν εδώ.
Επί Τουρκοκρατίας τα Αφράτα κατοικήθηκαν από Τούρκους. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο αγάς Αφράτος, που όταν κατοίκησε το χωριό έμεινε σ’ έναν ενετικό πύργο, που χρησιμοποιούσε σαν φρούριο. Ερείπια του πύργου αυτού σώζονται μέχρι σήμερα. Στα Αφράτα κατέφευγαν Έλληνες απ’ όλη την Κρήτη, όταν τους κυνηγούσαν οι Τούρκοι, γιατί οι ντόπιοι κάτοικοι τους φυγάδευαν με καΐκια στα Κύθηρα, Αντικύθηρα και την Ηπειρωτική Ελλάδα.
Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλοί κάτοικοι του χωριού πήραν μέρος στη Μάχη της Κρήτης και τον καιρό της Γερμανικής Κατοχής φυγάδευαν με κίνδυνο της ζωής τους Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς, Βρετανούς και Κύπριους στρατιώτες. Σε αναγνώριση της μεγάλης αυτής προσφοράς, η νεοζηλανδική κυβέρνηση απένειμε έπαθλο στην κοινότητα, υπογραμμένο από τον τότε Νεοζηλανδό πρωθυπουργό και το διοικητή του 2ου Νεοζηλανδικού Εκστρατευτικού Σώματος. Αλλά η προσφορά των κατοίκων του χωριού στον αγώνα κατά των Γερμανών δεν σταματά εδώ. Περιέθαλψαν επίσης και ένα μέρος από το λόχο ανδρών της Σχολής Ευελπίδων, που από την Ηπειρωτική Ελλάδα είχε καταφύγει στην Ιερά Μονή Γωνιάς Κολυμβαρίου.
Βορειοανατολικά του χωριού, σε απόσταση 2χμ. περίπου, σε ύψος 25μ., στην πλευρά της απότομης ανατολικής ακτής του ακρωτηρίου Σπάθα, βρίσκεται το στόμιο ενός περίφημου σπηλαίου, που είναι γνωστό σαν Ελληνόσπηλιος. Το σπήλαιο αυτό παρουσιάζει τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον και το επισκέπτονται καθημερινά πολλοί ξένοι τουρίστες, αρχαιολόγοι και σπηλαιολόγοι. Το συνολικό μήκος του σπηλαίου είναι 85μ., το μήκος των διαδρόμων του 160μ. και το ύψος του κυμαίνεται από 2,50 μέχρι 0,50μ. Από τους σταλαχτίτες και σταλαγμίτες άλλοι είναι κοκκινωποί και άλλοι άσπροι, οι κοκκινωποί είναι οι παλιότεροι, ενώ οι άσπροι οι νεότεροι. Οι φυσικές αυτές αποχρώσεις δίνουν μεγάλη ομορφιά και επιβλητικότητα στο σπήλαιο, που συγκεντρώνει το θαυμασμό όλων των επισκεπτών.
Στον Ελληνόσπηλιο έχουν βρεθεί οστά ανθρώπων και ζώων, καθώς και ολόκληροι ανθρώπινοι σκελετοί. Βρέθηκε επίσης ανθρώπινος σπόνδυλος σκεπασμένος με σταλαγμιτική ύλη και όστρακα αγγείων, που πιστεύεται ότι είναι νεολιθικό.
Στα 1968, με τη διάνοιξη του δρόμου από τη Μονή Γωνιάς προς το χωριό Αφράτα βρέθηκαν μέσα σε κροκαλοπαγές πέτρωμα, που τεμαχίστηκε με δυναμίτη, διάφορα οστά ανώτερων θηλαστικών, καθώς επίσης και ένα κρανίο νεογνού ανθρώπου (homo sapiens), που έζησε πριν από 20-25 χιλιάδες χρόνια. Το εύρημα αυτό, που είναι το παλιότερο εύρημα ανθρώπου σ’ όλα τα νησιά του Αιγαίου βεβαιώνει, ότι η Κρήτη κατοικήθηκε από τη μεσολιθική εποχή και αντικρούει την άποψη που υποστηρίζει, ότι κατοικήθηκε τη νεολιθική εποχή. Ο Γερμανός, όμως, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Freiburg, Siegfried Kuss πιστεύει ότι το κρανίο αυτό δεν είναι ανθρώπινο, αλλά ότι πρόκειται περί κρανίου κρητικής ελάφου (cerνus cretensis).
Στα Αφράτα υπάρχει ένα γραφικό βυζαντινό εκκλησάκι, που είναι κτισμένο έξω από το χωριό στη σπηλιά Αγία Τριάδα, πάνω στο βρόχο. Στο εκκλησάκι αυτό, που σήμερα έχει ανακαινισθεί, σώζονται πολλά βυζαντινά εικονίσματα. Άλλη μια παλιά εκκλησία της περιοχής με τοιχογραφίες και παλιούς τάφους είναι η εκκλησία της Μεταμόρφωσης, κτισμένη μέσα σε βράχο, στην περιοχή Χαλίκια. Νεότερη από τις δυο προηγούμενες είναι η Μητρόπολη του χωριού, ο Άγιος Γεώργιος, ηλικίας 150 ετών περίπου.
Στα Αφράτα ανήκουν οι παλιές οικογένειες των Τζανάκηδων, Παπαδεράκηδων, Παπουτσάκηδων, Σκαράκηδων και Ρεθεμνιωτάκηδων.
*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.
Φωτογραφία: www.tripadvisor.com.gr