Ο Σωφρόνιος Παπουτσόγλου γεννήθηκε το 1943 στη Βέροια. Φοίτησε στη Γεωπονική και Δασολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης. Μετεκπαιδεύτηκε στην Αγγλία, απ’ όπου πήρε πτυχίο (M.Sc.) Ωκεανογράφου-Υδροβιολόγου το 1972. Προσελήφθη ως ερευνητής στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφικών και Αλιευτικών Ερευνών (ΙΩΚΑΕ). Το 1977 εξελέγη Έκτακτος Καθηγητής στην Έδρα της Εφηρμοσμένης Υδροβιολογίας, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΓΠΑ). Είναι Ιδρυτής και πρώτος Διευθυντής του ομώνυμου Εργαστηρίου, όπου κατά το 1980 εξελέγη Τακτικός Καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Υπήρξε Επιστημονικός Υπεύθυνος μεταπτυχιακών κύκλων σπουδών ενώ έχει διατελέσει υπεύθυνος ερευνητικών προγραμμάτων χρηματοδοτούμενων από την ελληνική κυβέρνηση και έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ. Το 2011 αναγορεύθηκε Ομότιμος Καθηγητής ΓΠΑ. Είναι έγγαμος και έχει δύο γιους.
Ο Σωφρόνιος Παπουτσόγλου γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου 1943 στη Βέροια από πρόσφυγες γονείς. O πατέρας του, Ευστράτιος, γεννήθηκε στα Λύγδα του Οδεμησίου της M. Ασίας και, μετά την καταστροφή του 1922, εγκαταστάθηκε στον συνοικισμό Χρύσα της Ξάνθης με τους γονείς του, Σταύρο (από τα Λύγδα του Οδεμησίου) και Ανθή, το γένος Τούντα (από τη Σμύρνη) και τα αδέλφια του. Η μητέρα του Ειρήνη, κόρη του Κύπριου Σωφρονίου Αβδελάρη (από το Καϊμακλί της Λευκωσίας) και της Δήμητρας (από την Αίνο της Ανατολικής Θράκης, το γένος Σαρίκα), γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Το 1941, μετά την κατάρρευση του Ελληνοβουλγαρικού μετώπου, η μητέρα του εγκαταστάθηκε στη Βέροια με τους γονείς της, όπου αργότερα τους βρήκε ο στρατευμένος, τότε, πατέρας του, που υπηρέτησε στο Ελληνοαλβανικό μέτωπο. Στη Βέροια γεννήθηκαν και τα αδέλφια του, Σταυρούλα και Αναστάσιος. Το 1949 πήγαν στην Ξάνθη, όπου ο Σωφρόνιος τελείωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Φοίτησε στη Γεωπονική και Δασολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης, απ’ όπου πήρε πτυχίο Γεωπόνου το 1967.
Υπηρέτησε ως Έφεδρος Αξιωματικός στην Πολεμική Αεροπορία μέχρι το 1970. Αμέσως μετά έφυγε για μετεκπαίδευση στην Αγγλία, όπου φοίτησε στο Southampton University, στο Τμήμα Ωκεανογραφίας (Department of Oceanography), απ’ όπου πήρε πτυχίο (M.Sc.) Ωκεανογράφου-Υδροβιολόγου το 1972 με καθηγητές τους J.E.G. Raymont, Α.Ρ.Μ. Lockwood, D.T. Burton).
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, προσελήφθη ως ερευνητής στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφικών και Αλιευτικών Ερευνών (ΙΩΚΑΕ), όπου ασχολήθηκε με τη μελέτη φαρμακοδυναμικών ουσιών από υδρόβιους οργανισμούς. Παράλληλα, εκπονούσε και τη Διδακτορική του Διατριβή και το 1975 ανακηρύχθηκε Διδάκτωρ Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών, (Εργαστήριο Ζωολογίας, Καθηγητής Ι. Όντριας).
Πραγματοποίησε το 1975 σύντομη μεταδιδακτορική ενημέρωση-συνεργασία στη Σουηδία (Salmon Research lnstitute, Alvkarleby, με καθηγήτρια την Eva Bergstorm) επί θεμάτων φυσιολογίας-αιματολογίας των ιχθύων, ενώ παράλληλα ίδρυσε στο ΙΩΚΑΕ το Εργαστήριο Πειραματικής Διατροφής εκτρεφόμενων υδρόβιων οργανισμών, κυρίως ιχθύων.
Το 1977 εξελέγη Έκτακτος Καθηγητής στην Έδρα της Εφηρμοσμένης Υδροβιολογίας, στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή (νυν Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών-ΓΠΑ). Είναι Ιδρυτής και πρώτος Διευθυντής του ομώνυμου Εργαστηρίου, όπου κατά το 1980 εξελέγη Τακτικός Καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Κατά το 1982, στις ΗΠΑ, συνεργάζεται σε θέματα 1) Εφηρμοσμένης Γενετικής Ιχθύων (University of Rhode Island, Kingston), 2) Συνδυασμένα Συστήματα Υδατοκαλλιεργειών (Southern Illinois University, Fisheries Res. Lab. Carbondale) και 3) Τεχνικές Βιοτεχνολογίας Ιχθύων (Washington State University, Pullman).
Από το 1977 έως το Ακαδημαϊκό έτος της συνταξιοδοτήσεώς του (2010), ασχολήθηκε με την οργάνωση και τη διδασκαλία των μαθημάτων της Εφηρμοσμένης Υδροβιολογίας: 1) Γενική Υδροβιολογία-Το Υδάτινο Περιβάλλον και οι Οργανισμοί του, 2) Υδατοκαλλιέργειες, 3) Παραγωγή Υδρόβιων Οργανισμών, τόσο σε προπτυχιακούς φοιτητές όσο και σε μεταπτυχιακούς σπουδαστές του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και άλλων ελληνικών και μη φορέων, από το ακαδημαϊκό έτος 1982. Μεταξύ αυτών, περιλαμβάνονται: η ΑΤΕ, το ΕΛΚΕΠΑ και το ΓΕΩΤΕΕ, Πρόγραμμα EE/COMMET-Έλληνες σπουδαστές, Πρόγραμμα EE/Erasmus σε συνεργασία με Βρετανικά Πανεπιστήμια-Βρετανοί φοιτητές (στην Αγγλική), Πρόγραμμα EE/Tempus σε συνεργασία με Βρετανικά και Πολωνικά Πανεπιστήμια-Βρετανοί και Πολωνοί φοιτητές (στην Αγγλική), Προγράμματα διμερών συμφωνιών-Ιταλοί και Βούλγαροι σπουδαστές και φοιτητές (στην Αγγλική), Πρόγραμμα BIODAQUA-Συνεργασία Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων και Πανεπιστημίων του Καναδά (“Development of educational exchange programs in the sustainable use of aquatic biodiversity”- υπεύθυνος ΕΕ).
Υπήρξε Επιστημονικός Υπεύθυνος μεταπτυχιακών Κύκλων σπουδών (M.Sc.), διετούς διάρκειας πτυχιούχων της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος (ΑΤΕ-ΓΠΑ 1987-1989), πτυχιούχων κυρίως του ΓΠΑ (2001-2009) και συμμετέχων στο πρόγραμμα του ΤΕΙ Ηπείρου (Ηγουμενίτσα) του Τμήματος Ιχθυοκομίας-Αλιείας (2006), καθώς και στο πρόγραμμα του ΓΠΑ (2010-2013). Έχει διατελέσει Επισκέπτης Καθηγητής (1991-1993) στο University of Zootechnics and Veterinary Medicine-Stara Zagora της Βουλγαρίας (στην Αγγλική) και Επισκέπτης Καθηγητής (1993-1997) στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας (Βόλος).
Έχει διατελέσει υπεύθυνος και, σε ορισμένες περιπτώσεις, συμμετέχων στην εκπόνηση σχετικά μεγάλου αριθμού ‒κυρίως πειραματικού, εργαστηριακού, ερευνητικού χαρακτήρα‒ Πτυχιακών, Μεταπτυχιακών (Master), καθώς και Διδακτορικών Διατριβών ελληνικών και αλλοδαπών πανεπιστημίων (περίπου 140).
H ερευνητική του δραστηριότητα συνδέεται με τη μελέτη όλων των παραγόντων που επηρεάζουν και καθορίζουν τον ρυθμό αναπτύξεως εκτρεφόμενων υδρόβιων οργανισμών, με την ελεγχόμενη αναπαραγωγή και τη βιοτεχνολογία τους, καθώς και με τη χρήση κλειστών συστημάτων εκτροφής. Σημαντικό τμήμα της ερευνητικής του δραστηριότητας αφορά στη διερεύνηση της αλληλοεπιδράσεως των διαφόρων παραγόντων (βιολογικών, χημικών, φυσικών, υδρολογικών) που εμπλέκονται, πέραν της διατροφής τους (μέσω κυρίως του νευρικού και ενδοκρινολογικού συστήματός τους) στην υγεία, στον ρυθμό αναπτύξεως και στο κόστος παραγωγής των ιχθύων, που εκτρέφονται, κυρίως, σε σχεδόν πλήρως ελεγχόμενο περιβάλλον (μέγεθος, σχήμα, υλικά κατασκευής των δεξαμενών, φωτισμός ήχος-εκπομπή μουσικής κτλ.). Σχεδόν όλες οι ερευνητικές του εργασίες είναι πειραματικές και ‒ως πρώτος συγγραφέας ή ως συμμετέχων‒ έχουν δημοσιευτεί στην Αγγλική, σε παγκοσμίου κύρους επιστημονικά περιοδικά.
Ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός εκλαϊκευμένων του άρθρων έχουν δημοσιευτεί στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της Ελλάδος (από το 1976), καθώς και άλλων χωρών. Επίσης, σημαντική αναφορά (από το 2001) πραγματοποιείται από ελληνικά, αλλά και από διεθνή έντυπα, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά μέσα παγκόσμιας εμβέλειας-Διαδίκτυο (Reuters, BBC2, BBC/World -περίπου 1.000 αναφορές σε 15 γλώσσες), κυρίως για τα ερευνητικά του συμπεράσματα, σύμφωνα με τα οποία η εκπομπή κλασικής μουσικής στους χώρους εκτροφής των ιχθύων, ως «ηρεμιστικός» παράγοντας, συμβάλλει σημαντικά στο επίπεδο της ευζωίας τους και στον ρυθμό αναπτύξεώς τους.
Η εφαρμοσμένη πλευρά της δραστηριότητάς του αφορά στην αξιολόγηση και αξιοποίηση φυσικών ή μη υδατοσυλλογών με υδατοκαλλιεργητικές δραστηριότητες, στις κατασκευές, καθώς και στην οικονομική ανάλυση μονάδων υδατοκαλλιεργειών.
Έχει διατελέσει υπεύθυνος ερευνητικών προγραμμάτων χρηματοδοτούμενων από την ελληνική κυβέρνηση και έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ. Επίσης, συμμετείχε σε πολλά ελληνικά και παγκόσμια-διεθνή συνέδρια κυρίως ως προσκεκλημένος ομιλητής, καθώς και σε πολλές αποστολές εκπαιδευτικού, ερευνητικού και διοικητικού περιεχομένου σε διάφορες Ευρωπαϊκές και άλλες χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Μ. Βρετανία, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Κροατία, Πορτογαλία Τουρκία, Ουγγαρία, Νιγηρία, Κίνα, ΗΠΑ, Καναδάς, Μαλαισία, Μάλτα, Ιρλανδία κ.ά.).
Διετέλεσε: Αναπληρωτής Πρόεδρος-Τμήμα Γεωργικής Παραγωγής του ΓΠΑ (1985-1989), Πρώτος Πρόεδρος-Τμήμα Ζωϊκής Παραγωγής (ΖΠ) του ΓΠΑ (1989-1991), από το 1990-Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ), Μόνιμο Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής Βρετανικού Συμβουλίου, Πρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΚΘΕ (νυν ΕΛΚΕΘΕ) και Μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ/ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ)-(1991-1993), Αναπληρωτής Πρόεδρος Τμήματος ΖΠ του ΓΠΑ (1992-1994), Μέλος του εκτελεστικού γραφείου της Παγκοσμίου Επιτροπής Ωκεανογραφίας (IOCH) από το 1993, Εκλεγμένο Μέλος FAO/IOC Steering Committee (1993-1995), Μέλος Επιτροπής Γεωπονίας του ΔΙΚΑΤΣΑ (νυν ΔΟΑΤΑΠ), Αντιπρύτανης Οικονομικού Προγραμματισμού και Αναπτύξεως του ΓΠΑ- Υπεύθυνος Γραφείων Διασυνδέσεως, Σταδιοδρομίας και Διαμεσολαβήσεως και Ευρωπαϊκών-Διεθνών Προγραμμάτων (Socrates, Erasmus, Leonardo da Vinci) (1997-2000), Πρόεδρος Τμήματος ΖΠ του ΓΠΑ (2001-2003), Πρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΘΙΑΓΕ (2004-2005), Πρόεδρος Τμήματος Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής και Υδατοκαλλιεργειών του ΓΠΑ (2007-2009), Πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου του ΕΘΙΑΓΕ (2005-2009).
Έχει συγγράψει: α) Βιβλία (στην Ελληνική): 1) 1980, 1996, «Το Υδάτινο Περιβάλλον και οι Οργανισμοί του», σελ. 350. 2) 1985, 1997, «Εισαγωγή στις Υδατοκαλλιέργειες», σελ. 594. 3) 1986, «Γεωπονική Υδροβιολογία» σελ. 229. 4) 1989, «Κατασκευές Υδατοκαλλιεργειών» σελ. 645. 5) 1994, «Εκτροφές Υδρόβιων Οργανισμών», σελ. 230. 6) 1998, «Ενδοκρινολογία Ιχθύων», σελ. 599. 7) 2008, «Διατροφή Ιχθύων», σελ. 976. Στην Αγγλική: 2012, Sofronios Ε. Papoutsoglou “Textbook of Fish Endocrinology”, NOVA Science Publishers Inc., New York USA pp. 413. β) εξειδικευμένα συγγράμματα (στην Αγγλική): 1) 1991, Sofronios E. Papoutsoglou “Principles of Aquaculture”, 50 pp. 2) 1993, Sofronios E. Papoutsoglou “Fish Endocrinology”, 50 pp. 3) 1994, Sofronios E. Papoutsoglou “General Hydrobiology”, 100 pp.
Είναι κριτής σε Διεθνή Επιστημονικά Περιοδικά και σε Διεθνή Συνέδρια (από το 1982) και Μέλος Ελληνικών και Διεθνών Επιστημονικών Εταιρειών και Ενώσεων (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Marine Biological Association of the UK-Life Member, Ελληνική Ζωοτεχνική Εταιρεία, European Aquaculture Society, World Aquaculture Society, Aquacultural Engineering Society, New York Academy of Science, Hellenic Society of Aquacultural Engineers κ.ά).
Από το 2009 είναι Μέλος της Επιτροπής «Μελέτη Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής» της Τράπεζας της Ελλάδος, από το 2010 Υπεύθυνος του Τμήματος των Υδατοκαλλιεργειών της ΕΑΑΡ (European Association for Animal Production), καθώς και από το 2010 Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου (Ταμίας) της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας και, παρά την έντονη επιστημονική δραστηριότητά του, έχει ασχοληθεί και με πολιτιστικά θέματα ως Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Σμυρναίων (1982-1984).
Επίσης, έχει αναγορευθεί Επίτιμος Διδάκτωρ-Καθηγητής (Doctor Honoris Causa), στο Faculty of Agriculture, Trakia University, Stara Zagora, Βουλγαρία (2003), καθώς και Ομότιμος Καθηγητής του ΓΠΑ (2011).
Σύζυγός του είναι η Έλλη Παπαπαρασκευά, Βιολόγος-Ωκεανολόγος-Υδροβιολόγος (M.Sc.-Southampton University, Department of Oceanography), από την Ξάνθη, με απώτερη καταγωγή την Ανατολική Θράκη. Έχουν δύο γιους, τον Ευστράτιο (1971), Λέκτορα Πανεπιστήμιου και τον Γεώργιο (1978), κάτοχο μεταπτυχιακού διπλώματος (M.Sc.) και επιχειρηματία.