O Ξενιάκος είναι χωριό του Δήμου Βιάννου, χτισμένο σε υψόμετρο 500 μέτρων μέσα σε μια υπέροχη κοιλάδα που τη διαρρέει ο χείμαρρος Κουρκουζάνης προερχόμενος από τα βουνά της Δίκτης και το υψίπεδο της Εργάνου. Βρίσκεται σε απόσταση 54 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο και οι κάτοικοί του ασχολούνται με τη γεωργία, την καλλιέργεια του δίκταμου και την κτηνοτροφία.
Η ονομασία του χωριού προέρχεται πιθανότατα από το ρήμα ξενίζω που σημαίνει φιλοξενώ, καθώς ήταν και είναι μέχρι τις μέρες μας γνωστή η φιλοξενία των κατοίκων. Ωστόσο, κάποια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι οφείλεται σε έναν ξένο με το όνομα Ντάμπαχης, ο οποίος κατοίκησε κατά την Ενετοκρατία, γύρω στο 1600, στην ομώνυμη θέση και έχτισε ένα μικρό μετόχι.
Το χωριό δεν αναφέρεται ούτε στις βενετικές ούτε στις τούρκικες απογραφές. Η πρώτη αναφορά του είναι στην απογραφή του 1881 όπου καταγράφονται 156 Χριστιανοί κάτοικοι. Ο οικισμός υπήρχε όμως ως μετόχι της Εμπάρου, τουλάχιστον από το 1670.
Στην περιοχή έχουν αποκαλυφθεί ίχνη οικισμού της Υστερομινωικής περιόδου, ο οποίος αποτελούσε τμήμα της χώρας των Αρκάδων. Στο προαύλιο του ναού της Παναγίας βρέθηκε πλάκα από επιτύμβια στήλη που αναγράφει: «Παδάλας Διοκλεία τη γλυκυτάτη και αμέμπτω συζύγω ευνοίας χάριν». Αρχαιολογικά ευρήματα υπήρξαν και σε σπηλαιώδεις κοιλότητες ανατολικά του σημερινού χωριού στη θέση Ντάμπαχη. Νοτιοανατολικά του Ξενιάκου διακρίνονται ακόμη και σήμερα ερείπια τοίχων από κατεστραμμένα παλαιά σπίτια. Όπως αναφέρει ο ιστοριογράφος του 1932 παπα-δάσκαλος Ηράκλειος Φραγκάκης φαίνεται να είναι λείψανα άλλου χωριού με το όνομα «Κορεσανός» που κατά την παράδοση αριθμούσε 80 άντρες του πολέμου (δηλ. αξιοπόλεμους) και το οποίο ερημώθηκε από την επιδημία πανώλης του 1592, όπως και άλλο χωριό με το όνομα «Κοτοποδιανός» ανατολικά του γειτονικού οικισμού Κατωφύγι. Εκεί βρίσκεται ο ναός της Παναγίας της Κοτοποδιανής ή Κοντοποδιανής με ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1870 και δύο καμπάνες, η μία εκ των οποίων είναι φτιαγμένη από μισή οβίδα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το άλλο μισό της οβίδας έχει μετασκευαστεί και αυτό σε καμπάνα που βρίσκεται σε άλλη εκκλησία στον Ξενιάκο.
Οι κάτοικοι του Ξενιάκου έλαβαν μέρος σε όλες τις επαναστάσεις από την εποχή του Κρητικού πολέμου (1645-1669) ως την Ένωση (1913). Επίσης πολλοί συμμετείχαν στους πολέμους του 1912-1913, στη Μικρασιατική εκστρατεία, στο έπος του 1940 και στην Εθνική Αντίσταση.
Το κτίριο του παλιού σχολείου φιλοξενεί σήμερα τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ξενιάκου για την πραγματοποίηση διάφορων εκδηλώσεων και τη βιβλιοθήκη που έχει δωρίσει στο χωριό ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Μάνος Χάρης.
Φωτό: http://iscreta.gr/