Χτισμένος σε υψόμετρο 439 μέτρων στο δυτικό τμήμα της Αιτωλοακαρνανίας, ο Βάρνακας είναι ένα χωριό που ιδρύθηκε στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Σήμερα υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Ξηρομέρου και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 342 κατοίκους.
Το χωριό είναι ένα από τα πρώτα που ίδρυσαν απόγονοι των Αλύζιων που προέρχονταν από την αρχαία πόλη Αλυζία της Αιτωλοακαρνανίας, η οποία γνώρισε μεγάλη ακμή στους Αλεξανδρινούς χρόνους (350-250 π.Χ.). Οι κάτοικοι της Αλυζίας αναγκάστηκαν από τον Οκτάβιο να εγκαταλείψουν την περιοχή τους μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ. και καταφεύγοντας στις γύρω περιοχές ίδρυσαν νέους οικισμούς, μεταξύ των οποίων και τον Βάρνακα.
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Βάρνακας αποτελούσε έδρα του αρματολικιού του Ξηρομέρου με επικεφαλής την οικογένεια Βαρνακιώτη. Τα χωριά της περιοχής περιήλθαν στην εξουσία του Αλή Πασά το 1806 και ο Γ. Βαρνακιώτης εκδιώχτηκε. Αποκαταστάθηκε στο αξίωμα του καπετάνιου της περιοχής το 1810 επειδή ο Αλή Πασάς φοβόταν μια πιθανή εξέγερση. Πράγματι, γιατί στις 10 Μαΐου ο Βαρνακιώτης εξέδωσε την πρώτη επαναστατική προκήρυξη της Δυτικής Ελλάδας κηρύσσοντας την επανάσταση στο Ξηρόμερο.
Αξιόλογο μνημείο στον Βάρνακα είναι ο ιερός ναός του Αγίου Αθανασίου που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και σήμερα έχει ανοικοδομηθεί. Κάθε χρόνο, στις 2 Μαΐου, γίνεται μεγάλο «προσκύνημα» στο εκκλησάκι και ακολουθεί φαγητό και γλέντι στη σκιά ενός αιωνόβιου πλάτανου.
Κοντά στο χωριό, χτισμένο σε έναν απόκρημνο βράχο, βρίσκεται το κάστρο του Βάρνακα που χτίστηκε τον 6ο αιώνα από τους Βυζαντινούς σε σημείο στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο της περιοχής. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι στο ίδιο σημείο είχαν ιδρύσει οι Αλύζιοι παρατηρητήριο-σημείο άμυνας, καθώς από εκεί μπορούσαν να ελέγξουν τη διάβαση της χαράδρας που από βορρά αποτελεί είσοδο για όλη την παραλιακή πεδιάδα. Το κάστρο καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του Μωάμεθ του Πορθητή το1460 και κατά την Ελληνική Επανάσταση ήταν ήδη ερειπωμένο.