Ο Πύργος Καλλίστης ή απλώς Πύργος είναι το ψηλότερο χωριό της Σαντορίνης, χτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά του Προφήτη Ηλία και γύρω από το μεσαιωνικό κάστρο. Ήταν ένα από τα πέντε καστέλια του νησιού και πρωτεύουσα της Σαντορίνης μέχρι το 1800. Σήμερα είναι ένα γραφικό χωριό που συνδυάζει αρμονικά βενετσιάνικα χαρακτηριστικά με αρχοντικά και ενετικά κάστρα, βυζαντινές εκκλησίες και σπίτια με νησιώτικη αρχιτεκτονική. Βρίσκεται 10 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Φηρών και έχει γύρω στους 850 κατοίκους.
Το Καστέλι του Πύργου, το οποίο αποτελεί τον ιστορικό πυρήνα του οικισμού, δημιουργήθηκε γύρω στο 1580 μ.Χ. Στο κέντρο του υπήρχε πύργος και έπειτα εκκλησία, ενώ γύρω του δημιουργήθηκε οχυρωματικός περίβολος από τους εξωτερικούς τοίχους των σπιτιών. Ο οικισμός ήταν χτισμένος πάνω σε υπόγειες στοές που χρησιμοποιούνταν ως καταφύγια και δρόμοι διαφυγής σε περίπτωση εισβολής εχθρών. Μπροστά στη μοναδική είσοδο του Καστελιού υπάρχει μια πλατεία όπου συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι, ο «Υψηλός Καφενές» όπως την ονόμαζαν. Πάνω από την Καστελόπορτα προεξείχε ένα τετράγωνο κτίσμα, ανοιχτό στο κάτω μέρος, η λεγόμενη «πολεμίστρα» ή «φόνισσα», το οποίο χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους για να ρίχνουν λάδι στους εισβολείς που επιχειρούσαν να παραβιάσουν την είσοδο. Μέσα στον παλιό οικισμό βρίσκεται το Θεοτοκάκι ή Κοίμηση της Θεοτόκου, μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Σαντορίνης που χρονολογείται στον 10 αιώνα και έχει στο εσωτερικό της πολύτιμες εικόνες και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στο ψηλότερο σημείο του καστελιού βρίσκεται η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου που χτίστηκε γύρω στο 1660-1661. Δίπλα της βρίσκεται ο καθολικός ναός της Αγίας Τριάδος που φιλοξενεί συλλογή εικόνων και εκκλησιαστικών κειμηλίων.
Έξω από το καστέλι έχει χτιστεί το νεότερο χωριό, το οποίο παλιότερα οι κάτοικοι το ονόμαζαν «Ξέπορτο». Ο παλιός με τον νεότερο οικισμό χωρίζονται από έναν λιθόστρωτο δρόμο.
Τον 18ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ιδρύθηκε στον Πύργο η πρώτη σχολή Θήρας με πρωτοβουλία των προκρίτων της περιοχής και του ηγούμενου της Μονής του Προφήτη Ηλία. Σε εκείνο το σημείο βρίσκεται σήμερα ο ναός των Αγίων Αποστόλων, ενώ γύρω του υπάρχουν τα ερείπια από τα δωμάτια όπου έμεναν οι δάσκαλοι και οι μαθητές.
Αξιοθέατα του Πύργου είναι επίσης το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, από τα παλιότερα του νησιού, χτισμένο στην κορυφή του ομώνυμου λόφου και ο ναός του Αγίου Νικολάου χτισμένος το 1660 στην πλατεία πριν την είσοδο του καστελιού. Μέσα στον μεσαιωνικό οικισμό λειτουργεί λαογραφικό μουσείο με αντικείμενα και φωτογραφίες που «αναβιώνουν» τον παλιό παραδοσιακό τρόπο ζωής της Σαντορίνης.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που χρονολογείται από το 1754 και είναι χτισμένος σε μια απόκρημνη πλαγιά απέναντι από το χωριό, στο βουνό του Προφήτη Ηλία. Η περιοχή λόγω της δύσβατης πρόσβασης αποτελούσε καταφύγιο των κατοίκων όταν το χωριό δεχόταν εχθρικές επιδρομές και γι’ αυτό την ονόμαζαν Καταφυό.
Ο Πύργος βρίσκεται στην πιο όμορφη στιγμή του τη Μεγάλη Παρασκευή όταν οι κάτοικοι υποδέχονται την περιφορά του Επιταφίου με τενεκεδένια λυχνάρια που το φως τους αντανακλάται σε όλο το χωριό.
Φωτό: https://el.wikipedia.org/ (by Bgabel at βικιταξίδια shared, CC BY-SA 3.0)